وَأَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحَافِظُ حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ : مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ أَبِى طَالِبٍ حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ مَنْصُورٍ السَّلُولِىُّ عَنْ عَبْدِ السَّلاَمِ بْنِ حَرْبٍ فَذَكَرَهُ بِإِسْنَادِهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- :« لاَ يَجِبُ الْوُضُوءُ عَلَى مَنْ نَامَ جَالِسًا أَوْ قَائِمًا أَوْ سَاجِدًا حَتَّى يَضَعَ جَنْبَهُ ، فَإِنَّهُ إِذَا وَضْعَ جَنْبَهُ اسْتَرْخَتْ مَفَاصِلُهُ ». تَفَرَّدَ بِهَذَا الْحَدِيثِ عَلَى هَذَا الْوَجْهِ يَزِيدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ أَبُو خَالِدٍ الدَّالاَنِىُّ. قَالَ أَبُو عِيسَى التِّرْمِذِىُّ : سَأَلْتُ مُحَمَّدَ بْنَ إِسْمَاعِيلَ الْبُخَارِىَّ عَنْ هَذَا الْحَدِيثِ فَقَالَ : هَذَا لاَ شَىْءَ. رَوَاهُ سَعِيدُ بْنُ أَبِى عَرُوبَةَ عَنْ قَتَادَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَوْلَهُ ، وَلَمْ يَذْكُرْ فِيهِ أَبَا الْعَالِيَةِ. وَلاَ أَعْرِفُ لأَبِى خَالِدٍ الدَّالاَنِىِّ سَمَاعًا مِنْ قَتَادَةَ. أَخْبَرَنَا أَبُو عَلِىٍّ الرُّوذْبَارِىُّ أَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ دَاسَةَ قَالَ قَالَ أَبُو دَاوُدَ السِّجِسْتَانِىُّ قَوْلُهُ :« الْوُضُوءُ عَلَى مَنْ نَامَ مُضْطَجِعًا ». هُوَ حَدِيثٌ مُنْكَرٌ لَمْ يَرْوِهِ إِلاَّ يَزِيدُ الدَّالاَنِىِّ عَنْ قَتَادَةَ. وَقَالَ أَبُو دَاوُدَ قَالَ شُعْبَةُ : إِنَّمَا سَمِعَ قَتَادَةُ مِنْ أَبِى الْعَالِيَةِ أَرْبَعَةَ أَحَادِيثَ : حَدِيثُ يُونُسَ بْنِ مَتَّى ، وَحَدِيثُ ابْنِ عُمَرَ فِى الصَّلاَةِ ، وَحَدِيثُ :« الْقُضَاةُ ثَلاَثَةٌ ». وَحَدِيثُ ابْنِ عَبَّاسٍ حَدَّثَنِى رِجَالٌ مَرْضِيُّونَ مِنْهُمْ عُمَرُ وَأَرْضَاهُمْ عِنْدِى عُمَرُ يَعْنِى فِى :« لاَ صَلاَةَ بَعْدَ الْعَصْرِ ». قَالَ الشَّيْخُ : وَسَمِعَ أَيْضًا حَدِيثَ ابْنِ عَبَّاسٍ فِيمَا يَقُولُ عِنْدَ الْكَرْبِ ، وَحَدِيثُهُ فِى رُؤْيَةِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- لَيْلَةَ أُسْرِىَ بِهِ مُوسَى وَغَيْرِهِ. قَالَ أَبُو دَاوُدَ : وَذَكَرْتُ حَدِيثَ يَزِيدَ الدَّالاَنِىِّ لأَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ فَقَالَ : مَا لِيَزِيدَ الدَّالاَنِىِّ يُدْخِلُ عَلَى أَصْحَابِ قَتَادَةَ. قَالَ الشَّيْخُ يَعْنِى بِهِ مَا ذَكَرَهُ الْبُخَارِىُّ مِنْ أَنَّهُ لاَ يُعْرَفُ لأَبِى خَالِدٍ الدَّالاَنِىِّ سَمَاعٌ مِنْ قَتَادَةَ. قَالَ أَبُو دَاوُدَ : وَرَوَى أَوَّلَهُ جَمَاعَةٌ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ لَمْ يَذْكُرُوا شَيْئًا مِنْ هَذَا.وَقَالَ عِكْرِمَةُ : كَانَ النَّبِىُّ -صلى الله عليه وسلم- مَحْفُوظًا. وَقَالَتْ عَائِشَةُ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَ النَّبِىُّ -صلى الله عليه وسلم- :« تَنَامُ عَيْنَاىَ وَلاَ يَنَامُ قَلْبِى ».

Bize Ebû Abdullah el-Hafız, ona Ebû’l-Abbas Muhammed b. Yakub, ona Yahya b. Ebî Talib, ona İshak b. Mansur es-Selûlî, ona Abdüsselam b. Harb rivayet etti, hadisi isnadıyla birlikte zikretti, Rasûlullah’ın (sav) şöyle buyurduğunu söyledi:
“Uzanıp yatmadıkça, otururken, ayakta iken veya secdede iken uyuklayanın abdest alması gerekmez. Uzanıp yattığında ise mafsalları gevşer.”

Bu hadisi bu şekildeki rivayette Ebû Halid Yezîd b. Abdurrahman ed-Dâlânî teferrüd etmiştir.
Ebû İsa et-Tirmizî şöyle dedi: Muhammed b. İsmail el-Buharî’ye bu hadisi sordum, “Bu, bir şey değildir” dedi. Bunu Saîd b. Ebî Arûbe, Katâde’den, o da İbn Abbas’tan (ra) rivayet etti, bu rivayette Ebû’l-Âliye’yi zikretmedi. Ebû Halide d-Dalânî’nin Katâde’den semaının olup olmadığını bilmiyorum.

Bize Ebû Ali er-Rûzbârî, ona Ebû Bekir b. Dâse’nin rivayet ettiğine göre Ebû Davud es-Sicistânî şu sözü rivayet etti: “Abdest almak, uzanıp yatan için gereklidir.” Bu münker bir hadistir, onu Katâde’den, Yezîd ed-Dâlânî’den başka kimse rivayet etmemiştir. Ebû Davud, Şu’be’nin şöyle dediğini kaydetti: Katâde, Ebû’l-Âliye’den sadece dört hadis dinlemiştir. Bunlar da Yunus b. Mettâ’nın hadisi, İbn Ömer’in namazla ilgili hadisi, “Kadılar üç sınıftır” hadisi ve İbn Abbas’ın şu hadisidir: Bana, kendisinden razı olunan kişilerden olan ve benim nazarımda da insanları memnun edenlerden olan Ömer, “İkindi namazından sonra (nâfile) namaz kılınmaz” hadisini rivayet etti.

Şeyh şöyle dedi: O, İbn Abbas’ın, sıkıntı anında söylenecek söz ile ilgili hadisini ve Rasûlullah’ın (sav) isrâ gecesinde Hz. Musa’yı ve diğerlerini gördüğüne dair hadisi de dinlemiştir.

Ebû Davud şöyle demiştir: Yazîd ed-Dâlânî’nin hadisini Ahmed b. Hanbel’e söyledim, şöyle dedi: Yezîd ed-Dâlânî, Katâde’nin talebelerinden sayılmaz. Şeyh, Buhârî’nin sözünü kastederek, Ebû Halide d-Dâlânî’nin Katâde’den semaı bilinmemektedir dedi.
Ebû Davud şöyle dedi: Rivâyetin baş tarafını İbn Abbas’tan bir cemâat rivâyet etmiş, ancak bundan bir şey söylemediler. İkrime şöyle dedi: Hz. Peygamber (sav) korunmuş idi. Hz. Âişe de Rasûlullah’ın (sav) şöyle söylediğini rivayet etti:
“Benim gözlerim uyur, fakat kalbim uyumaz.”

• Beyhakî Sünen-i Kebir Tahâret 601, 1/365