حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ حَدَّثَنَا ابْنُ لَهِيعَةَ عَنْ عَطَاءِ بْنِ دِينَارٍ عَنْ أَبِى يَزِيدَ الْخَوْلاَنِىِّ أَنَّهُ سَمِعَ فَضَالَةَ بْنَ عُبَيْدٍ يَقُولُ سَمِعْتُ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ يَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ:
"الشُّهَدَاءُ أَرْبَعَةٌ؛ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ جَيِّدُ الإِيمَانِ لَقِىَ الْعَدُوَّ فَصَدَقَ اللَّهَ حَتَّى قُتِلَ، فَذَلِكَ الَّذِى يَرْفَعُ النَّاسُ إِلَيْهِ أَعْيُنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ هَكَذَا وَرَفَعَ رَأْسَهُ حَتَّى وَقَعَتْ قَلَنْسُوَتُهُ. (قَالَ فَمَا أَدْرِى أَقَلَنْسُوَةَ عُمَرَ أَرَادَ أَمْ قَلَنْسُوَةَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم.) قَالَ وَرَجُلٌ مُؤْمِنٌ جَيِّدُ الإِيمَانِ لَقِىَ الْعَدُوَّ فَكَأَنَّمَا ضُرِبَ جِلْدُهُ بِشَوْكِ طَلْحٍ مِنَ الْجُبْنِ أَتَاهُ سَهْمٌ غَرْبٌ فَقَتَلَهُ، فَهُوَ فِى الدَّرَجَةِ الثَّانِيَةِ. وَرَجُلٌ مُؤْمِنٌ خَلَطَ عَمَلاً صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا لَقِىَ الْعَدُوَّ فَصَدَقَ اللَّهَ حَتَّى قُتِلَ، فَذَلِكَ فِى الدَّرَجَةِ الثَّالِثَةِ. وَرَجُلٌ مُؤْمِنٌ أَسْرَفَ عَلَى نَفْسِهِ لَقِىَ الْعَدُوَّ فَصَدَقَ اللَّهَ حَتَّى قُتِلَ، فَذَلِكَ فِى الدَّرَجَةِ الرَّابِعَةِ."
قَالَ أَبُو عِيسَى: هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ، لاَ نَعْرِفُهُ إِلاَّ مِنْ حَدِيثِ عَطَاءِ بْنِ دِينَارٍ. قَالَ سَمِعْتُ مُحَمَّدًا يَقُولُ قَدْ رَوَى سَعِيدُ بْنُ أَبِى أَيُّوبَ هَذَا الْحَدِيثَ عَنْ عَطَاءِ بْنِ دِينَارٍ، وَقَالَ عَنْ أَشْيَاخٍ مِنْ خَوْلاَنَ وَلَمْ يَذْكُرْ فِيهِ عَنْ أَبِى يَزِيدَ. وَقَالَ عَطَاءُ بْنُ دِينَارٍ لَيْسَ بِهِ بَأْسٌ.

Bize Kuteybe, ona İbn Lehîa, ona Atâ b. Dînâr, ona Ebu Yezîd el-Havlânî, ona Fedâle b. Ubeyd, ona da Ömer b. Hattâb, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir:
"Şehitler dört sınıftır. Biri, imanı sağlam olup, düşmanla karşılaştığında öldürülünceye dek Allah'a karşı sadakatini koruyan mümindir. Kıyamet günü insanlar gözlerini kaldırıp bu şehide işte şöyle bakacaklardır buyurdu ve başını o kadar kaldırdı ki, başındaki takkesi düşüverdi. (Râvilerden biri, hocasının bununla Hz. Ömer'in takkesini mi yoksa Nebî'nin (sav) takkesini mi kastettiğini tam bilemediğini söylemiştir.) Diğeri, imanı sağlam olup, düşmanla karşılaştığında kendisine kör bir ok isabet eden ve şehid olan ama sanki derisine muz ağacının dikeni batmış da (çok hafif) ürkmüş gibi davranan mümindir. Bu, ikinci derecedeki şehittir. Bir diğeri, günahıyla sevabıyla yaşayıp da düşmanla karşılaşan ve öldürülünceye dek Allah'a karşı sadakatini koruyan mümindir. Bu da üçüncü derecedeki şehittir. Sonuncusu da, çokça günah işleyip kendine yazık eden, düşmanla karşılaştığında ise öldürülünceye kadar Allah'a karşı sadakatini koruyan mümindir. Bu da dördüncü derecedeki şehittir."
Ebu İsa şöyle demiştir: Bu, hasen-garîb bir hadis olup, bu hadisi sadece Atâ b. Dînâr rivayeti ile bilmekteyiz. Muhammed b. İsmail (el-Buhârî) 'Bu hadisi Said b. Ebu Eyyûb, Atâ b. Dînâr vasıtasıyla Havlânlı hocalardan rivayet etmiş ve senedde Ebu Yezid'i zikretmemiştir' demiştir. Ayrıca Atâ b. Dînâr'ın, hadisinde problem olmayan bir râvi olduğunu belirtmiştir.

---

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Fedâilü'l-cihâd 14, 4/177