حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا أَبُو أُسَامَةَ عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَائِشَةَ أَنَّهَا اسْتَعَارَتْ مِنْ أَسْمَاءَ قِلاَدَةً فَهَلَكَتْ فَأَرْسَلَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم أُنَاسًا فِى طَلَبِهَا فَأَدْرَكَتْهُمُ الصَّلاَةُ فَصَلَّوْا بِغَيْرِ وُضُوءٍ فَلَمَّا أَتَوُا النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم شَكَوْا ذَلِكَ إِلَيْهِ فَنَزَلَتْ آيَةُ التَّيَمُّمِ فَقَالَ أُسَيْدُ بْنُ حُضَيْرٍ جَزَاكِ اللَّهُ خَيْرًا فَوَاللَّهِ مَا نَزَلَ بِكِ أَمْرٌ قَطُّ إِلاَّ جَعَلَ اللَّهُ لَكِ مِنْهُ مَخْرَجًا وَجَعَلَ لِلْمُسْلِمِينَ فِيهِ بَرَكَةً .

Bize Ebu Bekr b. Ebu Şeybe, ona Ebu Üsame, ona Hişam b. Urve, ona babası (Urve b. Zübeyir) şöyle rivayet etmiştir. "Âişe, (kız kardeşi) Esma'dan emaneten bir gerdanlık almış idi. (Hz. Peygamber (sav) ile yapılan bir yolculuk esnasında) bu gerdanlık kaybolmuş ve Peygamber (sav), birkaç kişiyi gerdanlığı aramaya gönderdi. Gidenler, namaz vakti olunca su bulamadıkları için abdestsiz olarak namazlarını kılmışlardı. Peygamberin (sav) yanına gelince hallerini O'na arz ettiler. Bunun üzerine teyemmüm [Mâide, 6] ayeti nazil oldu. Üseyd b. Hudayr, (Âişe'ye hitaben) şöyle dedi: Allah seni hayırla mükâfatlandırsın. Vallahi senin başına ne gelmiş ise mutlaka Allah senin için onda bir çıkar yol ihsan kılmış ve o işte Müslümanlar için bir bereket kılmıştır."

Açıklama: Kültürümüzde Hadisler projesini ilgilendiren kısım: جَزَاكِ اللَّهُ خَيْرًا

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 90, /99

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ نُمَيْرٍ حَدَّثَنَا أَبِى حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنِ الضَّحَّاكِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ "أَنَّ رَجُلاً مَرَّ وَرَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَبُولُ فَسَلَّمَ فَلَمْ يَرُدَّ عَلَيْهِ."

Bize Muhammed b. Abdullah b. Nümeyr, ona babası, ona Süfyan, ona Dahhak b. Osman, ona Nafi’, İbn Ömer’in şöyle dediğini rivayet etti: "Hz. Peygamber küçük abdest bozarken birisi ona rast geldi ve selam verdi. Ama Rasulullah (sav) selamını almadı."

• Müslim Sahîh-i Müslim Hayz 823, /158

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ صَالِحٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ وَهْبٍ أَخْبَرَنِى يُونُسُ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُتْبَةَ حَدَّثَهُ عَنْ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ "أَنَّهُ كَانَ يُحَدِّثُ أَنَّهُمْ تَمَسَّحُوا وَهُمْ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِالصَّعِيدِ لِصَلاَةِ الْفَجْرِ فَضَرَبُوا بِأَكُفِّهِمُ الصَّعِيدَ ثُمَّ مَسَحُوا وُجُوهَهُمْ مَسْحَةً وَاحِدَةً ثُمَّ عَادُوا فَضَرَبُوا بِأَكُفِّهِمُ الصَّعِيدَ مَرَّةً أُخْرَى فَمَسَحُوا بِأَيْدِيهِمْ كُلِّهَا إِلَى الْمَنَاكِبِ وَالآبَاطِ مِنْ بُطُونِ أَيْدِيهِمْ."

Bize Ahmed b. Salih, ona Abdullah b. Vehb, ona Yunus, ona İbn Şihab, ona Ubeydullah b. Abdullah b. Utbe, ona da Ammar b. Yasir şöyle rivayet etmiştir: "Ammar ve diğer sahabiler, Hz. Peygamber ile beraberken, sabah namazı için toprakla mesh ederek namaza hazırlandılar. Önce ellerini yere vurdular, sonra yüzlerini bir defa meshettiler. Ellerini tekrar yere vurdular ve (kollarının dış tarafından) omuzlarına kadar, vücutlarına bakan tarafından ise koltuk altlarına kadar avuçlarının içiyle meshettiler."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tahâret 123, /82

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى خَلَفٍ وَمُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى النَّيْسَابُورِىُّ - فِى آخَرِينَ - قَالُوا حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ أَخْبَرَنَا أَبِى عَنْ صَالِحٍ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ حَدَّثَنِى عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ : "أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَرَّسَ بِأُولاَتِ الْجَيْشِ وَمَعَهُ عَائِشَةُ فَانْقَطَعَ عِقْدٌ لَهَا مِنْ جَزْعِ ظَفَارِ فَحَبَسَ النَّاسَ ابْتِغَاءُ عِقْدِهَا ذَلِكَ حَتَّى أَضَاءَ الْفَجْرُ وَلَيْسَ مَعَ النَّاسِ مَاءٌ فَتَغَيَّظَ عَلَيْهَا أَبُو بَكْرٍ وَقَالَ حَبَسْتِ النَّاسَ وَلَيْسَ مَعَهُمْ مَاءٌ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى رَسُولِهِ صلى الله عليه وسلم رُخْصَةَ التَّطَهُّرِ بِالصَّعِيدِ الطَّيِّبِ فَقَامَ الْمُسْلِمُونَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَضَرَبُوا بِأَيْدِيهِمْ إِلَى الأَرْضِ ثُمَّ رَفَعُوا أَيْدِيَهُمْ وَلَمْ يَقْبِضُوا مِنَ التُّرَابِ شَيْئًا فَمَسَحُوا بِهَا وُجُوهَهُمْ وَأَيْدِيَهُمْ إِلَى الْمَنَاكِبِ وَمِنْ بُطُونِ أَيْدِيهِمْ إِلَى الآبَاطِ." [زَادَ ابْنُ يَحْيَى فِى حَدِيثِهِ قَالَ ابْنُ شِهَابٍ فِى حَدِيثِهِ وَلاَ يَعْتَبِرُ بِهَذَا النَّاسُ.] [قَالَ أَبُو دَاوُدَ: وَكَذَلِكَ رَوَاهُ ابْنُ إِسْحَاقَ قَالَ فِيهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَذَكَرَ ضَرْبَتَيْنِ كَمَا ذَكَرَ يُونُسُ وَرَوَاهُ مَعْمَرٌ عَنِ الزُّهْرِىِّ ضَرْبَتَيْنِ.] [وَقَالَ مَالِكٌ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَمَّارٍ. وَكَذَلِكَ قَالَ أَبُو أُوَيْسٍ عَنِ الزُّهْرِىِّ] [وَشَكَّ فِيهِ ابْنُ عُيَيْنَةَ قَالَ مَرَّةً عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ أَوْ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَمَرَّةً قَالَ عَنْ أَبِيهِ وَمَرَّةً قَالَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ, اضْطَرَبَ ابْنُ عُيَيْنَةَ فِيهِ وَفِى سَمَاعِهِ مِنَ الزُّهْرِىِّ. وَلَمْ يَذْكُرْ أَحَدٌ مِنْهُمْ فِى هَذَا الْحَدِيثِ الضَّرْبَتَيْنِ إِلاَّ مَنْ سَمَّيْتُ.]

Bize Muhammed b. Ahmed b. Ebu Halef ve Muhammed b. Yahya en-Nîsâbûrî ve diğer birçok kişi, onlara Yakub, ona babası, ona Salih, ona İbn Şihab, ona Ubeydullah b. Abdullah, ona da İbn Abbas'ın rivayet ettiğine göre Ammar b. Yasir şöyle demiştir: "Hz. Peygamber, yanında Hz. Aişe varken Ulâti'l-Ceyş denilen yerde geceleyin konakladı. Hz. Aişe'nin Zafar işi boncuktan yapılma gerdanlığı kopup düştü. Gün ağarıncaya kadar herkes onu aramakla uğraştı. Yanımızda su da yoktu. Ebu Bekir Hz. Aişe'ye kızdı ve insanları (yollarından) alıkoydun. Üstelik suları bile yok! dedi. Bu durum üzerine Allah, Rasulü'ne temiz olan şeyle teyemmüm edebileceklerine dair ruhsatı indirdi. İnsanlar Hz. Peygamber'e uyarak ayağa kalktılar, ellerini yere vurdular, topraktan bir şey avuçlamadan ellerini kaldırıp, elleriyle yüzlerini ve üstten omuzlara alttan koltuk altlarına kadar kollarını meshettiler." [İbn Yahya kendi rivayetinde şunu ilave etti: İbn Şihab kendi rivayetinde 'insanlar buna (omuzları ve koltuk altlarını meshetmeye) itibar etmiyorlar dedi.] [Ebû Davud şöyle demiştir: Bu hadisi İbn İshak da bu şekilde (Salih b. Keysan'ın rivayet ettiği gibi) rivayet etti ve rivayeti İbn Abbas'tan nakletmiştir. (İbn İshak) Yunus'un dediği gibi iki defa vurdular, dedi. Mamer de Zührî'den iki vuruş şeklinde rivayet etti.] [Ayrıca Malik, Zührî'den, o da Ubeydullah b. Abdullah'tan, o da babasından, o da Ammar'dan rivayet etmiştir. Ebu Uveys de aynı şekilde Zührî'den rivayet etmiştir.] [İbn Uyeyne ise şüphe etmiş ve bir kere Ubeydullah'tan, o babasından veya Ubeydullah'tan, o İbn Abbas'tan şeklinde, bir kere babasından diyerek, bir kere İbn Abbas'tan diyerek rivayet etmiştir. ibn Uyeyne'nin bu hadisteki rivayeti muzdariptir. Onu Zühri'den semai da muzdariptir. Adlarını verdiklerim dışında, bu hadisin hiçbir ravisi iki vuruş meselesini zikretmemiştir.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tahâret 123, /83

حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَ الْمَهْرِىُّ وَعَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ شُعَيْبٍ عَنِ ابْنِ وَهْبٍ نَحْوَ هَذَا الْحَدِيثِ قَالَ "قَامَ الْمُسْلِمُونَ فَضَرَبُوا بِأَكُفِّهِمُ التُّرَابَ وَلَمْ يَقْبِضُوا مِنَ التُّرَابِ شَيْئًا." فَذَكَرَ نَحْوَهُ وَلَمْ يَذْكُرِ الْمَنَاكِبَ وَالآبَاطَ. [قَالَ ابْنُ اللَّيْثِ إِلَى مَا فَوْقَ الْمِرْفَقَيْنِ.]

Bize Süleyman b. Davud el-Mehrî ve Abdülmelik b. Şuayb, ona da İbn Vehb bu hadisin benzerini rivayet etti. İbn Vehb şöyle dedi: "Müslümanlar kalktılar ve ellerini toprağa vurdular, ancak topraktan bir şey avuçlamadılar". Devamında önceki hadisin benzerini nakletti. Ancak omuzlardan ve koltuk altlarından bahsetmedi. [İbn Leys ise, dirseklerin yukarısına kadar dedi.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tahâret 123, /82

حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ سَهْلٍ الرَّمْلِىُّ حَدَّثَنَا حَجَّاجٌ - يَعْنِى الأَعْوَرَ - حَدَّثَنِى شُعْبَةُ بِإِسْنَادِهِ بِهَذَا الْحَدِيثِ قَالَ: "ثُمَّ نَفَخَ فِيهَا وَمَسَحَ بِهَا وَجْهَهُ وَكَفَّيْهِ إِلَى الْمِرْفَقَيْنِ أَوْ إِلَى الذِّرَاعَيْنِ." [قَالَ شُعْبَةُ: كَانَ سَلَمَةُ يَقُولُ: الْكَفَّيْنِ وَالْوَجْهَ وَالذِّرَاعَيْنِ فَقَالَ لَهُ مَنْصُورٌ ذَاتَ يَوْمٍ: انْظُرْ مَا تَقُولُ فَإِنَّهُ لاَ يَذْكُرُ الذِّرَاعَيْنِ غَيْرُكَ.]

Bize Ali b. Sehl er-Ramlî, ona Haccâc -yani Aver-, ona Şube bu isnadın devamıyla bir önceki hadisi nakletmiştir. (Ammar) şöyle dedi: "Hz. Peygamber (sav) eline üfledi ve yüzünü ve dirseklere kadar kollarını meshetti." [Şube şöyle dedi: Seleme rivayet sırasında 'ellerini, yüzünü ve kollarını' derdi. Bir gün Mansur ona 'ağzından çıkanı kulağın duysun. Çünkü kolları (zirâayn) ifadesini senden başka zikreden yoktur' dedi.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tahâret 123, /85

حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ حَدَّثَنَا يَحْيَى عَنْ شُعْبَةَ حَدَّثَنِى الْحَكَمُ عَنْ ذَرٍّ عَنِ ابْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَمَّارٍ فِى هَذَا الْحَدِيثِ قَالَ: فَقَالَ -يَعْنِى النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم-: "إِنَّمَا كَانَ يَكْفِيكَ أَنْ تَضْرِبَ بِيَدَيْكَ إِلَى الأَرْضِ فَتَمْسَحَ بِهِمَا وَجْهَكَ وَكَفَّيْكَ" وَسَاقَ الْحَدِيثَ . [قَالَ أَبُو دَاوُدَ: وَرَوَاهُ شُعْبَةُ عَنْ حُصَيْنٍ عَنْ أَبِى مَالِكٍ قَالَ: سَمِعْتُ عَمَّارًا يَخْطُبُ بِمِثْلِهِ إِلاَّ أَنَّهُ قَالَ: لَمْ يَنْفُخْ . وَذَكَرَ حُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ شُعْبَةَ عَنِ الْحَكَمِ فِى هَذَا الْحَدِيثِ قَالَ: ضَرَبَ بِكَفَّيْهِ إِلَى الأَرْضِ وَنَفَخَ.]

Bize Müsedded, ona Yahya, ona Şube, ona Hakem, ona Zerr, ona İbn Abdurrahman b. Ebza, ona babası, ona da Ammar önceki hadisi nakletti ve Hz. Peygamber'in şöyle buyurduğunu rivayet etti: "Ellerini yere vurup onlarla yüzünü ve ellerini meshetmen sana yeterdi." Ammar devamında hadisin tamamını nakletti. [Ebu Davud şöyle dedi: Bu hadisi Şube, Husayn'dan, o Ebu Malik'ten şöyle rivayet etti: Ammar'ı önceki hadisin benzerini rivayet ederken işittim. Ancak o 'üflemedi' dedi. Bu hadisi, Hüseyin b. Muhammed, Şube'den, o da Hakem'den rivayet etti ve 'Rasulullah ellerini yere vurdu ve üfledi' şeklinde rivayet etti.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tahâret 123, /85

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمِنْهَالِ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ زُرَيْعٍ عَنْ سَعِيدٍ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ عَزْرَةَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبْزَى عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ قَالَ: "سَأَلْتُ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم عَنِ التَّيَمُّمِ فَأَمَرَنِى ضَرْبَةً وَاحِدَةً لِلْوَجْهِ وَالْكَفَّيْنِ."

Bize Muhammed b. Minhal, ona Yezid b. Zürey', ona Said, ona Katade, ona Azre, ona Said b. Abdurrahman b. Ebza, ona babası, ona da Ammar b. Yasir şöyle demiştir: "Hz. Peygamber'e teyemmümü sordum. Bana, el ve yüz için elimi yere bir defa vurmamı emretti."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tahâret 123, /85

حدثنا محمد بن علي بن إسماعيل الأبلي ثنا الهيثم بن خالد ثنا أبو نعيم نا سليمان بن أرقم عن الزهري عن سالم عن أبيه قال : تيممنا مع النبي صلى الله عليه و سلم ضربنا بأيدينا على الصعيد الطيب ثم نفضنا أيدينا فمسحنا بها وجوهنا ثم ضربنا ضربة أخرى الصعيد الطيب ثم نفضنا أيدينا فمسحنا بأيدينا من المرافق إلى الأكف على منابت الشعر من ظاهر وباطن

• Darekutni Sünen-i Darekutni taharet 688, 1/334

وحدثنا عبد الصمد بن علي المكرمي نا الفضل بن العباس التشتري نا يحيى بن غيلان نا عبد الله بن بزيع عن سليمان بن أرقم عن الزهري عن سالم عن أبيه قال : تيممنا مع النبي صلى الله عليه و سلم بضربتين ضربة للوجه والكفين وضربة للذراعين إلى المرفقين سليمان بن أرقم وسليمان بن أبي داود ضعيفان

• Darekutni Sünen-i Darekutni taharet 689, 1/334