حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَفْصِ بْنِ هِشَامِ بْنِ زَيْدِ بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ كَثِيرٍ أَبُو النَّضْرِ صَاحِبُ الْبَصْرِىِّ عَنْ يَزِيدَ الرَّقَاشِىِّ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ: "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا تَوَضَّأَ خَلَّلَ لِحْيَتَهُ، وَفَرَّجَ أَصَابِعَهُ مَرَّتَيْنِ."

Bize Muhammed b. Abdullah b. Hafs b. Hişam b. Zeyd b. Enes b. Malik, ona Yahya b. Kesir Abu Nadr Sahib el-Basrî, ona da Yezid er-Rakaşî, Enes b. Malik'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah (sav) abdest alırken sakallarını (parmaklarıyla) aralar ve parmaklarını iki kere sakalının içinden geçirirdi."

Açıklama: Elbani bu hadisin مَرَّتَيْنِ lafzı dışındaki bölümünün sahih olduğunu ifade etmiştir

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 50, /80

حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِى عُمَرَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ بْنِ أَبِى الْمُخَارِقِ أَبِى أُمَيَّةَ عَنْ حَسَّانَ بْنِ بِلاَلٍ قَالَ: رَأَيْتُ عَمَّارَ بْنَ يَاسِرٍ تَوَضَّأَ، فَخَلَّلَ لِحْيَتَهُ. فَقِيلَ لَهُ: أَوْ قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: ’أَتُخَلِّلُ لِحْيَتَكَ؟’ قَالَ: ’وَمَا يَمْنَعُنِى؟’ وَلَقَدْ رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُخَلِّلُ لِحْيَتَهُ.’

Bize İbn Ebu Ömer, ona Süfyan b. Uyeyne, ona da Abdulkerim b. Ebu Muharık Ebu Ümeyye, Hassan b. Bilal’in şöyle anlattığını rivayet etmiştir: Ammar b. Yasir’i abdest alırken gördüm. (Arasına suyun iyice geçmesi için) Sakalını parmaklarıyla araladı. Ona, '(Parmaklarınla) Sakalını mı aralıyorsun?' denildi yahut ben dedim (Ravi şüpheye düşmüştür). O da: 'Böyle yapmama engel olan nedir ki? Ben Rasulullah’ı (sav) sakalını parmaklarıyla aralarken gördüm' karşılığını verdi.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 23, 1/44

حدثنا ابن أبي عمر حدثنا سفيان بن عيينة عن سعيد بن أبي عروبة عن قتادة عن حسان بن بلال عن عمار : عن النبي صلى الله عليه وسلم : مثله. [وفي الباب عن عثمان، وعائشة، وأم سلمة، وأنس، وابن أبي أوفى، وأبي أيوب. وسمعت إسحق بن منصور يقول: قال أحمد بن حنبل: قال ابن عيينة: لم يسمع عبد الكريم من حسان بن بلال حديث التخليل. وقال محمد بن اسماعيل: أصح شيء في هذا الباب، حديث عامر بن شقيق عن أبي وائل عن عثمان. وقال بهذا أكثر أهل العلم من أصحاب النبي صلى الله عليه وسلم ومن بعدهم؛ رأوا تخليل اللحية، وبه يقول الشافعي. وقال أحمد: إن سها عن تخليل اللحية فهو جائز. وقال إسحق: إن تركه ناسيا أو متأولا أجزأه، وإن تركه عامدا أعاد.]

Bize İbn Ebu Ömer, ona Süfyan b. Uyeyne, ona Said b. Ebu Arube, ona Katade, ona Hassân b. Bilal, ona da Ammar’dan (b. Yasir) Hz. Peygamber'den bu hadisin benzerini rivayet etmiştir. [(Tirmizî şöyle demiştir:) Bu konuda Osman, Âişe, Ümmü Seleme, Enes, İbn Ebu Evfâ ve Ebu Eyyûb’tan da nakledilen rivayetler vardır. İshâk b. Mansûr’u şöyle derken işittim: 'Ahmed b. Hanbel, İbn Uyeyne'den naklen, Abdulkerim'in, sakalları (parmaklalarla) aralama hakkındaki hadisi Hassan b. Bilâl’dan işitmediğini söylemiştir.' Muhammed b. İsmail: 'Bu konuda rivayet edilen en sahih hadis, Âmir b. Şakîk, ona Ebu Vâil, ona da Osman’ın rivayet ettiği hadistir.' demiştir. (Tirmizî şöyle demiştir:) Sahabe ve tabiun alimlerinin çoğunluğu bu şekilde; (abdest alırken) sakalların parmaklarla aralanması (böylece suyun sakalların arasına ulaştırılması) gerektiği yönünde, hüküm vermiştir. Ahmed b. Hanbel: Sakal arasına su geçirmeyi unutan kişinin abdestinin caiz olduğunu söylemiştir. İshak (b. Râhûye) ise: 'Kişi abdest alırken unutarak yahut sakal arasına su geçirmeyi unutarak yahut tevil ederek (gerekli olmadığını düşünerek) terk ederse abdesti caizdir; bilinçli olarak (kasden) terk ederse adestini iade eder.' demiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 23, 1/44

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِى عُمَرَ الْعَدَنِىُّ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ أَبِى أُمَيَّةَ عَنْ حَسَّانِ بْنِ بِلاَلٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ؛ (ح) وَحَدَّثَنَا ابْنُ أَبِى عُمَرَ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنْ سَعِيدِ بْنِ أَبِى عَرُوبَةَ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ حَسَّانِ بْنِ بِلاَلٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُخَلِّلُ لِحْيَتَهُ.

Bize Muhammed b. Ebu Ömer el-Adenî, ona Süfyan (b. Uyeyne), ona Abdülkerim Ebu Ümeyye (Abdülkerim b. Kays), ona Hassan b. Bilal, ona Ammar b. Yasir; (T) Bize İbn Ebu Ömer, ona Süfyan, ona Said b. Ebu Arube, ona Katade, ona da Hassan b. Bilal, Ammar b. Yasir'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Rasulullah'ı (sav), (abdest alırken, suyu sakallarının arasına ulaştırmak için) sakallarını (parmaklarıyla) aralarken gördüm.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 50, /80

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَبِى خَالِدٍ الْقَزْوِينِىُّ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ عَنْ إِسْرَائِيلَ عَنْ عَامِرِ بْنِ شَقِيقٍ الأَسَدِىِّ عَنْ أَبِى وَائِلٍ عَنْ عُثْمَانَ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم تَوَضَّأَ، فَخَلَّلَ لِحْيَتَهُ.

Bize Muhammed b. Ebu Halid el-Kazvinî, ona Abdürrezak, ona İsrail (b. Yunus), ona Amir b. Şakik el-Esedî, ona da Ebu Vail (Şakik b. Seleme), Osman'ın (b. Affan) şöyle dediğini rivayet etmiştir: Rasulullah (sav) abdest aldı. (Bunu yaparken) sakallarını (parmaklarıyla) araladı (suyu sakallarının arasına ulaştırırdı.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 50, /80

حَدَّثَنَا هِشَامُ بْنُ عَمَّارٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْحَمِيدِ بْنُ حَبِيبٍ حَدَّثَنَا الأَوْزَاعِىُّ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ قَيْسٍ حَدَّثَنِى نَافِعٌ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا تَوَضَّأَ عَرَكَ عَارِضَيْهِ بَعْضَ الْعَرْكِ، ثُمَّ شَبَكَ لِحْيَتَهُ بِأَصَابِعِهِ مِنْ تَحْتِهَا."

Bize Hişam b. Ammar, ona Abdülhamid b. Habib, ona Evzaî, ona Abdülvahid b. Kays, ona da Nafi', İbn Ömer'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah (sav) abdest alırken yanaklarını hafifçe ovalar, sonra parmaklarını aşağıdan (yukarıya doğru) sakalının içinden geçirirdi."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 50, /80

حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الرَّقِّىُّ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ رَبِيعَةَ الْكِلاَبِىُّ حَدَّثَنَا وَاصِلُ بْنُ السَّائِبِ الرَّقَاشِىُّ عَنْ أَبِى سَوْرَةَ عَنْ أَبِى أَيُّوبَ الأَنْصَارِىِّ قَالَ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم تَوَضَّأَ فَخَلَّلَ لِحْيَتَهُ.

Bize İsmail b. Abdullah er-Rakki, ona Muhammed b. Rabi'a el-Kilâbî, ona Vasıl b. es-Sâib er-Rakaşî, ona da Ebu Sevre, Ebu Eyyüb el-Ensari’nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: Rasûlullah’ın (sav) abdest aldığını ve (bu esnada) sakalını (parmaklarıyla) araladığını gördüm.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 50, /80

حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سَعِيدٍ هُوَ الْجَوْهَرِىُّ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ جَعْفَرٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ أَبِى الزِّنَادِ عَنْ مُوسَى بْنِ عُقْبَةَ عَنْ صَالِحٍ مَوْلَى التَّوْأَمَةِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "إِذَا تَوَضَّأْتَ فَخَلِّلْ بَيْنَ أَصَابِعِ يَدَيْكَ وَرِجْلَيْكَ." [قَالَ أَبُو عِيسَى: ’هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ.’]

Bize İbrahim b. Said el-Cevherî, ona Sa’d b. Abdulhamid b. Cafer, ona Abdurrahman b. Ebü’z-Zinad, ona Musa b. Ukbe, ona Tev’eme’nin azatlısı Salih (Salih b.Nebhân), ona da İbn Abbas, Hz. Peygamber’in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: “Abdest aldığında el ve ayak parmaklarını arala (aralarına su geçir).” [Ebu İsa (Tirmizî): 'Bu, hasen-garib bir hadistir.' demiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 30, 1/57

حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ حَدَّثَنَا ابْنُ لَهِيعَةَ عَنْ يَزِيدَ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِى عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحُبُلِىِّ عَنِ الْمُسْتَوْرِدِ بْنِ شَدَّادٍ الْفِهْرِىِّ قَالَ: رَأَيْتُ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم إِذَا تَوَضَّأَ، دَلَكَ أَصَابِعَ رِجْلَيْهِ بِخِنْصَرِهِ. [قَالَ أَبُو عِيسَى: ’هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ، لاَ نَعْرِفُهُ إِلاَّ مِنْ حَدِيثِ ابْنِ لَهِيعَةَ.]

Bize Kuteybe, ona İbn Lehîa, ona Yezid b. Amr, ona da Ebu Abdurrahman el-Hubulî, Müstevrid b. Şeddâd el-Fihrî’nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: Rasulullah’ı (sav) abdest alırken serçe parmağı ile her iki ayak parmaklarının arasını ovaladığını gördüm. [Ebu İsa (Tirmizî): 'Bu, hasen-garib bir hadistir. Bu rivayeti sadece İbn Lehîa’nın rivayeti olarak bilmekteyiz.' demiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 30, 1/57

أَخْبَرَنَا إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ قَالَ أَخْبَرَنَا يَحْيَى بْنُ سُلَيْمٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ كَثِيرٍ وَكَانَ يُكْنَى أَبَا هَاشِمٍ؛ (ح) وَأَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ قَالَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ آدَمَ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنْ أَبِى هَاشِمٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ لَقِيطٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "إِذَا تَوَضَّأْتَ فَأَسْبِغِ الْوُضُوءَ، وَخَلِّلْ بَيْنَ الأَصَابِعِ."

Bize İshak b. İbrahim, ona Yahya b. Süleym, ona İsmail b. Kesir -İsmail'in künyesi Ebu Haşim'dir-; (T) Bize Muhammed b. Rafi', ona Yahya b. Adem, ona Süfyan (es-Sevrî), ona Ebu Haşim (İsmail b. Kesir), ona Asım b. Lakid, ona da babasının (Lakit b. Amir b. Sabra) rivayet ettiğine göre Rasulullah (sav) şöyle buyurmuştur: Abdest aldığın zaman onu (şartlarına ve adaplarına özen göstererek) tastamam al. (Ellerini ve ayaklarını yıkıyorken) Parmaklarını da arala (aralarına suyu ulaştır)."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Tahâret 92, /2094