قَالَ سَالِمٌ وَأَخْبَرَنِى عَبْدُ اللَّهِ عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم رَخَّصَ بَعْدَ ذَلِكَ فِى بَيْعِ الْعَرِيَّةِ بِالرُّطَبِ أَوْ بِالتَّمْرِ ، وَلَمْ يُرَخِّصْ فِى غَيْرِهِ.

Bize Salim, ona da Abdullah b. Zeyd b. Sabit, şöyle rivayet etmiştir: Rasûlullah (sav) bundan (yaş hur­manın, kurusu ile değiştirilmesini yasakladıktan) sonra, sadece ariyye satışında ağaçtaki yaş hurmanın, yaş veya kuru hurma ile takasına izin verdi.

Açıklama: Bu hadisin senedinin tamamı bir önceki B002183 numaralı hadiste bulunmaktadır. Ariyye satışı: Sadece yemek üzere ağaçtaki taze hurmanın aynı miktardaki kuru hurma karşılığında satılması İhtiyaç sahibi bazı kimseler Hz. Peygamber’e gelerek taze hurmaların olgunlaştığını, ancak paraları olmadığı için satın alamadıklarını, sadece ihtiyaç fazlası kuru hurmaları bulunduğunu yakınarak anlattılar. Bunun üzerine Hz. Peygamber ellerindeki kuru hurma karşılığında tahminî bir ölçekle taze hurma satın alabileceklerini söyledi (daha geniş bilgi için DİA - Diyanet İslam Ansiklopedisi'nde Araya maddesine bakılabilir.)

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Buyû' 82, 1/619

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ يُوسُفَ أَخْبَرَنَا مَالِكٌ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَيْنِ عَنْ أَبِى سُفْيَانَ مَوْلَى ابْنِ أَبِى أَحْمَدَ عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ - رضى الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنِ الْمُزَابَنَةِ وَالْمُحَاقَلَةِ . وَالْمُزَابَنَةُ اشْتِرَاءُ الثَّمَرِ بِالتَّمْرِ فِى رُءُوسِ النَّخْلِ.

Bize Abdullah b. Yusuf, ona Malik, ona Davud b. Hüsayn, ona İbn Ebu Ahmed'in azatlısı Ebu Süfyân, ona da Ebu Saîd el-Hudrî (ra) şöyle rivayet etmiştir: Rasûlullah (sav) munâbeze ve muhâkale satışlarını yasaklamıştır. Münâbeze Ağaç üzerindeki yaş hurmayı kuru hurma karşılığında satmaktır.

Açıklama: "Muhakale": Ekinin henüz başağı kurumadan ya da tarladaki taze ekinin kendi cinsinden belli ölçüdeki kurusu karşılığında götürü usulle satılmasıdır. "Müzâbene": Ağaç üzerindeki olgunlaşmış taze hurmanın kuru hurma karşılığında satılması. (daha geniş bilgi için DİA - Diyanet İslam Ansiklopedisi'nde ilgili maddelere bakılabilir.)

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Buyû' 82, 1/619

حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنِ الشَّيْبَانِىِّ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ - رضى الله عنهما - قَالَ نَهَى النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم عَنِ الْمُحَاقَلَةِ وَالْمُزَابَنَةِ .

Bize Müseddde, ona Ebu Muâviye, ona Şeybânî, ona İkrime, ona da İbn Abbas (r.anhuma) şöyle rivayet etmiştir: Hz. Peygamber (sav) muhâkale ve muzâbene satışını yasakladı.

Açıklama: "Muhakale": Ekinin henüz başağı kurumadan ya da tarladaki taze ekinin kendi cinsinden belli ölçüdeki kurusu karşılığında götürü usulle satılmasıdır. "Müzâbene": Ağaç üzerindeki olgunlaşmış taze hurmanın kuru hurma karşılığında satılması. (daha geniş bilgi için DİA - Diyanet İslam Ansiklopedisi'nde ilgili maddelere bakılabilir.)

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Buyû' 82, 1/620

حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ قَالَ قَالَ يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ سَمِعْتُ بُشَيْرًا قَالَ سَمِعْتُ سَهْلَ بْنَ أَبِى حَثْمَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ بَيْعِ الثَّمَرِ بِالتَّمْرِ ، وَرَخَّصَ فِى الْعَرِيَّةِ أَنْ تُبَاعَ بِخَرْصِهَا يَأْكُلُهَا أَهْلُهَا رُطَبًا . وَقَالَ سُفْيَانُ مَرَّةً أُخْرَى إِلاَّ أَنَّهُ رَخَّصَ فِى الْعَرِيَّةِ يَبِيعُهَا أَهْلُهَا بِخَرْصِهَا ، يَأْكُلُونَهَا رُطَبًا . قَالَ هُوَ سَوَاءٌ . قَالَ سُفْيَانُ فَقُلْتُ لِيَحْيَى وَأَنَا غُلاَمٌ إِنَّ أَهْلَ مَكَّةَ يَقُولُونَ إِنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم رَخَّصَ فِى بَيْعِ الْعَرَايَا . فَقَالَ وَمَا يُدْرِى أَهْلَ مَكَّةَ قُلْتُ إِنَّهُمْ يَرْوُونَهُ عَنْ جَابِرٍ . فَسَكَتَ . قَالَ سُفْيَانُ إِنَّمَا أَرَدْتُ أَنَّ جَابِرًا مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ . قِيلَ لِسُفْيَانَ وَلَيْسَ فِيهِ نَهْىٌ عَنْ بَيْعِ الثَّمَرِ حَتَّى يَبْدُوَ صَلاَحُهُ قَالَ لاَ .

Bize Alî b. Abdullah, ona Sufyân, ona Yahya b. Saîd, ona Buşeyr, ona da Sehl b. Ebu Hasme şöyle rivayet etmiştir: Rasûlullah (sav) (Ağaçtaki) yaş hurmayı kuru hurma karşılığında satmayı yasaklamış, ariyye satışında ise satın alanların yaş hurma yemeleri için, miktarını tahmin ederek, yaş hurmanın kuru hurma karşılığında satışına onay vermiştir. Bir başka rivayetinde Süfyân: Hz. Peygamber (sav) ariyye satışında, miktarını tahmin etmek su­retiyle, sadece alıcıların yaş hurma yemeleri için ağaçtaki yaş hurmayı kuru hurma karşılığında satmalarına ruhsat verdi, demiştir. Buhârî der ki: Sufyân'ın bu iki sözü lafzen farklı olsa da, mana bakımından aynıdır. Süfyân der ki: Ben gençken Yahya b. Saîd el-Ensârî'ye "Mekke ahalisi, Hz. Peygamber'in (sav) kendileri için (herhangi bir kayıt olmaksızın) ariyye satışına ruhsat verdi diyorlar" dedim. Yahya "Mekke ahalisi bunu nereden biliyor" diye sordu. Ben "onlar bunu Cabir'den aktarıyorlar" dedim. Bunun üzerine Yahya sükût etti. Süfyân der ki: Ben Yahya'ya söylediğim bu sözümle ancak Cabir'in Medîneli olduğunu (ve Mekkelilerin bu hadisi Cabir'den rivayet ettiklerini) ifade etmek istedim. Süfyân'a "bu hadiste olgunluğu belirinceye kadar yaş meyveyi sat­ma yasağı yok" denildi. Süfyân "hayır, yok." dedi.

Açıklama: Ariyye satışı: Sadece yemek üzere ağaçtaki taze hurmanın aynı miktardaki kuru hurma karşılığında satılması İhtiyaç sahibi bazı kimseler Hz. Peygamber’e gelerek taze hurmaların olgunlaştığını, ancak paraları olmadığı için satın alamadıklarını, sadece ihtiyaç fazlası kuru hurmaları bulunduğunu yakınarak anlattılar. Bunun üzerine Hz. Peygamber ellerindeki kuru hurma karşılığında tahminî bir ölçekle taze hurma satın alabileceklerini söyledi (daha geniş bilgi için DİA - Diyanet İslam Ansiklopedisi'nde Araya maddesine bakılabilir.)

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Buyû' 83, 1/620

أَخْبَرَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ سَالِمٍ عَنْ أَبِيهِ: "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ بَيْعِ الثَّمَرِ بِالتَّمْرِ ." [وَقَالَ ابْنُ عُمَرَ حَدَّثَنِى زَيْدُ بْنُ ثَابِتٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم رَخَّصَ فِى الْعَرَايَا .]

Bize Kuteybe b. Said, ona Süfyan, ona Zührî, ona Sâlim, ona da babasının (Abdullah b. Ömer) naklettiğine göre Rasulullah (sav): "Kuru hurmaya karşılık daldaki yaş hurmanın satımını yasaklamıştır." [Zeyd b. Sâbit'in İbn Ömer'e (r.anhumâ) naklettiğine göre Rasulullah (sav) arâyânın dalında iken yaş olarak kuru hurmaya karşılık satımına izin vermiştir.]

Açıklama: Şâfiiler göre arâyâ satışı, "daldaki yaş hurmanın kurutulmuş hurmaya karşılık veya daldaki yaş üzümün kurutulmuş üzüme karşılık beş vesak miktarını geçmemek şartıyla satılmasıdır". Hanefiler ise "bir kişinin başka birine bir hurma ağacının meyvesini bağışladıktan sonra bağışladığı kişinin bahçesine sık sık girip çıkmasından rahatsızlık duyup bağışladığı ağacın dalındaki meyvenin kuruduğunda ne kadar geleceğini tahminen kestirmek suretiyle belirlenen miktarda kuru hurma verip bağışladığı yaş hurmayı geri alması" olarak tarif etmişlerdir. Ancak Hanefilere göre aslında bu bir satış akdi değildir. Çünkü bağışlanan daldaki hurma hala bağışlayan kişinin mülkiyetindeki ağaçtan indirilmemiş, kabz/teslim gerçekleşmemiştir. Malikiler de Hanefilere yakın tarif etmişlerdir. Hanbeliler ise "daldaki yaş hurmayı kuruduğunda ne kadar kilo döveceğini tahmin etmek suretiyle belirlenen miktarda kuru hurmaya karşılık satmak" olarak tarif etmişlerdir. bkz. İbn Ebi'l-Hayr el-Umrânî, el-Beyân fî fıkhi'l-İmam eş-Şâfiî, V, 204-5; Baberti, el-İnâye şerhu'l-Hidâye, VI, 415; el-Mevsûatu'l-fıkhiyye el-kuveytiyye, IX, 91.

• Nesâî Sünen-i Nesâî Buyû' 32, /2381

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ بُكَيْرٍ حَدَّثَنَا اللَّيْثُ عَنْ عُقَيْلٍ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ أَخْبَرَنِى سَالِمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ - رضى الله عنهما - أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ « لاَ تَبِيعُوا الثَّمَرَ حَتَّى يَبْدُوَ صَلاَحُهُ ، وَلاَ تَبِيعُوا الثَّمَرَ بِالتَّمْرِ »

Bize Yahya b. Bükeyr, ona Leys, ona Ukayl, ona İbn Şihâb, ona Salim b. Abdullah, ona da İbn Ömer'in (r.anhuma) rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: "Olgunlaşma belirtileri ortaya çıkıncaya kadar yaş mey­veyi satmayınız. Yaş hurmayı da kuru hurma karşılığında satmayınız"

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Buyû' 82, 1/619

حَدَّثَنَا مُحَمَّدٌ أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ أَخْبَرَنَا مُوسَى بْنُ عُقْبَةَ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ - رضى الله عنهم - أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم رَخَّصَ فِى الْعَرَايَا أَنْ تُبَاعَ بِخَرْصِهَا كَيْلاً . قَالَ مُوسَى بْنُ عُقْبَةَ وَالْعَرَايَا نَخَلاَتٌ مَعْلُومَاتٌ تَأْتِيهَا فَتَشْتَرِيهَا .

Bize Muhammed, ona Abdullah, ona Musa b. Ukbe, ona Nâfi, ona İbn Ömer, ona da Zeyd b. Sabit (r.anhum) şöyle rivayet etemiştir: Hz. Peygamber (sav) göz kararı ölçerek ariyye satışı yapılmasına izin vermiştir. Musa b.Ukbe der ki: Ariyyeler ayrılmış bir takım hurma ağaçlarıdır ki, sen gelip, onların üstündeki yaş hurmayı kuru hurma karşılığında satın alırsın.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Buyû' 84, 1/621

وَقَالَ اللَّيْثُ عَنْ أَبِى الزِّنَادِ كَانَ عُرْوَةُ بْنُ الزُّبَيْرِ يُحَدِّثُ عَنْ سَهْلِ بْنِ أَبِى حَثْمَةَ الأَنْصَارِىِّ مِنْ بَنِى حَارِثَةَ أَنَّهُ حَدَّثَهُ عَنْ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ - رضى الله عنه - قَالَ: " كَانَ النَّاسُ فِى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَتَبَايَعُونَ الثِّمَارَ ، فَإِذَا جَدَّ النَّاسُ وَحَضَرَ تَقَاضِيهِمْ قَالَ الْمُبْتَاعُ إِنَّهُ أَصَابَ الثَّمَرَ الدُّمَانُ أَصَابَهُ مُرَاضٌ أَصَابَهُ قُشَامٌ - عَاهَاتٌ يَحْتَجُّونَ بِهَا - فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم لَمَّا كَثُرَتْ عِنْدَهُ الْخُصُومَةُ فِى ذَلِكَ ' فَإِمَّا لاَ فَلاَ يَتَبَايَعُوا حَتَّى يَبْدُوَ صَلاَحُ الثَّمَرِ'. " [ كَالْمَشُورَةِ يُشِيرُ بِهَا لِكَثْرَةِ خُصُومَتِهِمْ . وَأَخْبَرَنِى خَارِجَةُ بْنُ زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ أَنَّ زَيْدَ بْنَ ثَابِتٍ لَمْ يَكُنْ يَبِيعُ ثِمَارَ أَرْضِهِ حَتَّى تَطْلُعَ الثُّرَيَّا فَيَتَبَيَّنَ الأَصْفَرُ مِنَ الأَحْمَرِ. قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ رَوَاهُ عَلِىُّ بْنُ بَحْرٍ حَدَّثَنَا حَكَّامٌ حَدَّثَنَا عَنْبَسَةُ عَنْ زَكَرِيَّاءَ عَنْ أَبِى الزِّنَادِ عَنْ عُرْوَةَ عَنْ سَهْلٍ عَنْ زَيْدٍ .]

Bize Leys, ona Ebu’z-Zinâd, ona Urve b. ez-Zübeyr, ona Harise oğullarından Sehl b. Ebu Hasme el-Ensarî, ona da Zeyd b. Sabit (ra) rivayet etmiştir: "İnsanlar Rasulullah (sav) zamanında (henüz olgunlaşmadan) meyvelerin alım satımını yaparlardı. İnsanlar mahsulleri devşirip, borçlarını ödeme zamanı gelince, bu sefer satın alan, mahsul küflenip kararmış, mahsul hastalanmış, mahsul artık olgunlaşamaz hale gelmiş –bunlar itiraz için ileri sürdükleri hastalıklardı-, derlerdi. Bu hususta, huzuruna getirilen davalar çoğalınca, Rasulullah (sav): Madem böyle yapamıyorsunuz, o halde mahsulün olgunlaşacağı ortaya çıkmadıkça alıp satmayınız' buyurdu." [(Zeyd b. Sabit devamla dedi ki): Bu, Onun bu husustaki davalaşmaların çokluğundan ötürü, istişâre olarak gösterdiği bir yoldu.] [Ayrıca bana Harice b. Zeyd b. Sabit’in haber verdiğine göre Zeyd b. Sabit, Süreyya yıldızı doğup, sararan hurma kızarandan açıkça seçilmedikçe arazisindeki mahsulleri satmazdı. Ebu Abdullah (Buhari) dedi ki: Bunu Ali b. Bahr rivayet etmiştir. Bize Hakkâm, ona Anbese, ona Zekeriyya, ona Ebu’z-Zinâd, ona Urve, ona Sehl, o da Zeyd’den rivayet etmiştir.]

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Buyû' 85, 1/621

قَالَ اللَّيْثُ حَدَّثَنِى يُونُسُ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ قَالَ لَوْ أَنَّ رَجُلاً ابْتَاعَ ثَمَرًا قَبْلَ أَنْ يَبْدُوَ صَلاَحُهُ ، ثُمَّ أَصَابَتْهُ عَاهَةٌ ، كَانَ مَا أَصَابَهُ عَلَى رَبِّهِ ، أَخْبَرَنِى سَالِمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عُمَرَ - رضى الله عنهما - أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ « لاَ تَتَبَايَعُوا الثَّمَرَ حَتَّى يَبْدُوَ صَلاَحُهَا ، وَلاَ تَبِيعُوا الثَّمَرَ بِالتَّمْرِ » .

Bize Leys, ona Yunus, ona da İbn Şihâb, şöyle rivayet etmiştir: Bir kimse olgunlaşmadan önce ağaç üzerindeki hurma ko­ruğunu satın alsa, sonra o koruk hurmaya bir afet isabet etse, mey­dana gelen zarar, onu satan kimse üzerine olur. Yine İbn Şihâb der ki: Bana Salim b. Abdullah, ona da İbn Ömer'in (r.anhuma) rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: "Olgunluğu iyice ortaya çıkıncaya kadar yaş meyveyi alıp satmayınız. Yaş hurmayı da kuru hurma karşılığında satmayınız."

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Buyû' 87, 1/622

أَخْبَرَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ سَالِمٍ عَنْ أَبِيهِ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم نَهَى عَنْ بَيْعِ الثَّمَرِ بِالتَّمْرِ . وَقَالَ ابْنُ عُمَرَ حَدَّثَنِى زَيْدُ بْنُ ثَابِتٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم رَخَّصَ فِى الْعَرَايَا .

Açıklama: Şâfiiler göre arâyâ satışı, "daldaki yaş hurmanın kurutulmuş hurmaya karşılık veya daldaki yaş üzümün kurutulmuş üzüme karşılık beş vesak miktarını geçmemek şartıyla satılmasıdır". Hanefiler ise "bir kişinin başka birine bir hurma ağacının meyvesini bağışladıktan sonra bağışladığı kişinin bahçesine sık sık girip çıkmasından rahatsızlık duyup bağışladığı ağacın dalındaki meyvenin kuruduğunda ne kadar geleceğini tahminen kestirmek suretiyle belirlenen miktarda kuru hurma verip bağışladığı yaş hurmayı geri alması" olarak tarif etmişlerdir. Ancak Hanefilere göre aslında bu bir satış akdi değildir. Çünkü bağışlanan daldaki hurma hala bağışlayan kişinin mülkiyetindeki ağaçtan indirilmemiş, kabz/teslim gerçekleşmemiştir. Malikiler de Hanefilere yakın tarif etmişlerdir. Hanbeliler ise "daldaki yaş hurmayı kuruduğunda ne kadar kilo döveceğini tahmin etmek suretiyle belirlenen miktarda kuru hurmaya karşılık satmak" olarak tarif etmişlerdir. bkz. İbn Ebi'l-Hayr el-Umrânî, el-Beyân fî fıkhi'l-İmam eş-Şâfiî, V, 204-5; Baberti, el-İnâye şerhu'l-Hidâye, VI, 415; el-Mevsûatu'l-fıkhiyye el-kuveytiyye, IX, 91.

• Nesâî Sünen-i Nesâî Buyû' 32, /2381