حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ ابْنُ مَهْدِىٍّ قَالاَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنْ عَمْرِو بْنِ عَامِرٍ الأَنْصَارِىِّ قَالَ سَمِعْتُ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ يَقُولُ "كَانَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم يَتَوَضَّأُ عِنْدَ كُلِّ صَلاَةٍ . قُلْتُ فَأَنْتُمْ مَا كُنْتُمْ تَصْنَعُونَ؟ قَالَ كُنَّا نُصَلِّى الصَّلَوَاتِ كُلَّهَا بِوُضُوءٍ وَاحِدٍ مَا لَمْ نُحْدِثْ» . قَالَ أَبُو عِيسَى هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ ." [وحديث حميد عن أنس حديث جيد غريب حسن]

Bize Muhammed b. Beşşar, ona Yahya b. Saîd [el-Kattan] ve Abdurrahman b. Mehdî, onlara Süfyan [es-Sevrî], on da Amr b. Âmir el-Ensarî, ona da Enes b. Malik şöyle demiştir: "'Rasulullah (sav) her namaz için abdest alırdı.' [Amr b. Âmir el-Ensârî der ki ben de Enes b. Malik'e] 'Peki siz ne yapardınız?' diye sordum. Enes: 'Biz bozmadığımız sürece tek bir abdest ile bütün namazları kılardık' şeklinde cevap verdi." Ebu isa [Tirmizî] der ki: 'Bu hadis hasen -sahihtir'.

Açıklama: Hadisin açıklamasında geçen hasen-sahih terimleri Tirmizî'nin kullandığı hadis usulü kavramlarıdır. Tirmizî hadisleri değerlendirirken zaman zaman “hasen-sahih”, “hasen-garîb”, “sahih-hasen-garîb” şeklinde ikili ya da üçlü ifadeler kullanır. Kendisi tarafından açıkça belirtilmediği için bu terimlerin anlamları hakkında farklı yorumlar yapılmıştır. (İsmail L. Çakan, "el-Câmiu’s-Sahîh" Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1993, 7:129-132). Tirmizî’nin hasen hadis kavramı ile ilgili bilgiler için Suyûtî’nin Tedrîbu’r-râvî’sine bakılabilir.(Suyûtî, Tedrîbu’r-râvî, Lübnan 1417/1996, 1:76-89)

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 44, 1/88

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ هُوَ ابْنُ مَهْدِىٍّ قَالاَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عَامِرٍ الأَنْصَارِىِّ قَالَ سَمِعْتُ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ يَقُولُ: "كَانَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم يَتَوَضَّأُ عِنْدَ كُلِّ صَلاَةٍ . قُلْتُ: 'فَأَنْتُمْ مَا كُنْتُمْ تَصْنَعُونَ؟' قَالَ: 'كُنَّا نُصَلِّى الصَّلَوَاتِ كُلَّهَا بِوُضُوءٍ وَاحِدٍ مَا لَمْ نُحْدِثْ'." قَالَ أَبُو عِيسَى هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ . [وحديث حميد عن أنس حديث جيد غريب حسن]

Bize Muhammed b. Beşşar, ona Yahya b. Saîd [el-Kattan] ve Abdurrahman b. Mehdî, onlara Süfyan b. Said [es-Sevrî], on da Amr b. Âmir el-Ensarî, ona da Enes b. Malik şöyle demiştir: "'Rasulullah (sav) her namaz için abdest alırdı.' [Amr b. Âmir el-Ensârî der ki ben de Enes b. Malik'e] 'Peki siz ne yapardınız?' diye sordum. Enes: 'Biz bozmadığımız sürece tek bir abdest ile bütün namazları kılardık' şeklinde cevap verdi." Ebu isa [Tirmizî] der ki: 'Bu hadis hasen -sahihtir. Humeyd'in Enes'ten rivayet ettiği hadis ise ceyyid-garib-hasendir.'

Açıklama: Hadisin açıkalamasında geçen "hasen-sahih" ve "ceyyid-garib-hasen" terimleri Tirmizî'nin kullandığı hadis usulü kavramlarıdır. Tirmizî hadisleri değerlendirirken zaman zaman “hasen-sahih”, “hasen-garîb”, “sahih-hasen-garîb” şeklinde ikili ya da üçlü ifadeler kullanır. Kendisi tarafından açıkça belirtilmediği için bu terimlerin anlamları hakkında farklı yorumlar yapılmıştır. (İsmail L. Çakan, "el-Câmiu’s-Sahîh" Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1993, 7:129-132). Tirmizî’nin hasen hadis kavramı ile ilgili bilgiler için Suyûtî’nin Tedrîbu’r-râvî’sine bakılabilir.(Suyûtî, Tedrîbu’r-râvî, Lübnan 1417/1996, 1:76-89)

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 44, 1/88

حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ تَوْبَةَ حَدَّثَنَا زِيَادُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ حَدَّثَنَا الْفَضْلُ بْنُ مُبَشِّرٍ قَالَ "رَأَيْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ يُصَلِّى الصَّلَوَاتِ بِوُضُوءٍ وَاحِدٍ . فَقُلْتُ 'مَا هَذَا 'فَقَالَ 'رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَصْنَعُ هَذَا فَأَنَا أَصْنَعُ كَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم'" .

Bize İsmail b. Tevbe, ona Ziyâd b. Abdullah, ona da Fazl b. Mübeşşir şöyle demiştir: "Cabir b. Abdullah'ın namazları tek bir abdestle kıldığını gördüm ve 'Niçin böyle yapıyorsun?' diye sordum. O da 'Rasulullah'ı (sav) böyle yaparken gördüm. Ben de Rasulullah'ın (sav) yaptığı gibi yapıyorum.' dedi."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 72, /90

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ عَنْ شُعْبَةَ عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ كَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَنَامُونَ ثُمَّ يَقُومُونَ فَيُصَلُّونَ وَلاَ يَتَوَضَّئُونَ . قَالَ أَبُو عِيسَى هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ . قَالَ وَسَمِعْتُ صَالِحَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ يَقُولُ سَأَلْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الْمُبَارَكِ عَمَّنْ نَامَ قَاعِدًا مُعْتَمِدًا فَقَالَ لاَ وُضُوءَ عَلَيْهِ . قَالَ أَبُو عِيسَى وَقَدْ رَوَى حَدِيثَ ابْنِ عَبَّاسٍ سَعِيدُ بْنُ أَبِى عَرُوبَةَ عَنْ قَتَادَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَوْلَهُ وَلَمْ يَذْكُرْ فِيهِ أَبَا الْعَالِيَةِ وَلَمْ يَرْفَعْهُ . وَاخْتَلَفَ الْعُلَمَاءُ فِى الْوُضُوءِ مِنَ النَّوْمِ فَرَأَى أَكْثَرُهُمْ أَنْ لاَ يَجِبَ عَلَيْهِ الْوُضُوءُ إِذَا نَامَ قَاعِدًا أَوْ قَائِمًا حَتَّى يَنَامَ مُضْطَجِعًا . وَبِهِ يَقُولُ الثَّوْرِىُّ وَابْنُ الْمُبَارَكِ وَأَحْمَدُ . قَالَ وَقَالَ بَعْضُهُمْ إِذَا نَامَ حَتَّى غُلِبَ عَلَى عَقْلِهِ وَجَبَ عَلَيْهِ الْوُضُوءُ وَبِهِ يَقُولُ إِسْحَاقُ . وَقَالَ الشَّافِعِىُّ مَنْ نَامَ قَاعِدًا فَرَأَى رُؤْيَا أَوْ زَالَتْ مَقْعَدَتُهُ لِوَسَنِ النَّوْمِ فَعَلَيْهِ الْوُضُوءُ .

Bize Muhammed b. Beşşâr, ona Yahya b. Saîd, ona Şu'be, ona Katâde, ona da Enes b. Malik şöyle rivâyet etti: "Rasûlullah'ın (sav) ashabı uyuyor, sonra uyandıklarında abdest almadan namaz kılarlardı." Ebû İsa, bu hadisin hasen sahih olduğunu söylemiştir. Yine Ebu İsa der ki: Ben, Salih b. Abdullah'ın şöyle dediğini işittim: Abdullah b. el-Mübarek'e, "- Bir yere yaslanarak otururken uyuyan bir kimsenin abdest alması gerekir mi?" diye sordum, Abdullah b. el-Mübarek de, "- Onun abdest alması gerekmez" dedi. Yine Ebû İsa şöyle dedi: İbn Abbas'ın hadisini, Saîd b. Ebî Arûbe Katâde'den, o da İbn Abbas'tan rivayet etmiş, ancak Saîd b. Ebî Arûbe, hadisin senedinde Ebû'l-Âliye'yi zikretmemiştir. Dolayısıyla hadisi merfu olarak rivayet etmemiştir. Alimler uyumaktan dolayı abdest almanın gerekli olup olmadığı konusunda ihtilaf etmişlerdir. Çoğunluk, uzanıp yatmadığı sürece ister oturarak isterse ayakta uyusun böyle bir kimseye abdest almanın gerekmediği görüşünü benimsemiştir. Sevrî, İbnu'l-Mübarek ve Ahmed de aynı görüştedir. Tirmizî bazı alimlerin, aklına hakim olacak derecede uykuya dalan bir kimsenin abdest alması gerekir dediğini söylemiş ve İshak'ın da bu görüşü benimsediğini belirtmiştir. Şafiî şöyle demiştir: "Kim oturarak uyur, rüya görür veya uykunun etkisiyle makatı gevşerse, onun abdest alması gerekir."

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 57, 1/113

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الأَعْلَى قَالَ حَدَّثَنَا خَالِدٌ قَالَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ عَمْرِو بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَنَسٍ أَنَّهُ ذَكَرَ: "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم أُتِىَ بِإِنَاءٍ صَغِيرٍ فَتَوَضَّأَ . قُلْتُ: 'أَكَانَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم يَتَوَضَّأُ لِكُلِّ صَلاَةٍ' قَالَ: 'نَعَمْ' . قَالَ: 'فَأَنْتُمْ' قَالَ: 'كُنَّا نُصَلِّى الصَّلَوَاتِ مَا لَمْ نُحْدِثْ' قَالَ: 'وَقَدْ كُنَّا نُصَلِّى الصَّلَوَاتِ بِوُضُوءٍ' ."

Bize Muhammed b. Abdula'lâ, ona Halid [b. Hâris], ona Şu'be [b. Haccâc], ona Amr b. Âmir, ona da Enes [b. Malik] şöyle rivayet etmiştir: "Rasulullah'a (sav) küçük bir kap su getirilmiş ve onunla abdest almıştı. Amr b. Âmir, Enes'e: 'Rasulullah (sav) her namaz için abdest alır mıydı?' diye sormuş, Enes de: 'evet' demiştir. Amr b. Âmir: 'Peki siz ne yapardınız?' diye sormuş, Enes 'bozmadığımız sürece bir abdestle pek çok namaz kılardık' şeklinde cevap vermiştir. Bunun üzerine Amr b. Âmir: 'Biz de bir abdestle pek çok namaz kılardık' demiştir."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Tahâret 101, /2095

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بِشْرٍ حَدَّثَنَا أَبُو حَيَّانَ عَنْ أَبِي زُرْعَةَ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ نَبِيُّ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِبِلَالٍ عِنْدَ صَلَاةِ الْفَجْرِ يَا بِلَالُ خَبِّرْنِي بِأَرْجَى عَمَلٍ عَمِلْتَهُ مَنْفَعَةً فِي الْإِسْلَامِ فَإِنِّي قَدْ سَمِعْتُ اللَّيْلَةَ خَشْفَ نَعْلَيْكَ بَيْنَ يَدَيَّ فِي الْجَنَّةِ قَالَ مَا عَمِلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ فِي الْإِسْلَامِ عَمَلًا أَرْجَى عِنْدِي مَنْفَعَةً مِنْ أَنِّي لَمْ أَتَطَهَّرْ طُهُورًا تَامًّا قَطُّ فِي سَاعَةٍ مِنْ لَيْلٍ أَوْ نَهَارٍ إِلَّا صَلَّيْتُ بِذَلِكَ الطُّهُورِ لِرَبِّي مَا كُتِبَ لِي أَنْ أُصَلِّيَ

Bize Muhammed b. Bişr, ona Ebû Hayyân, ona Ebû Zur'a, ona da Ebû Hureyre'nin (ra) rivâyet ettiğine göre Hz. Peygamber (sav) bir sabah namazı esnasında Bilâl'e şöyle dedi: "- Ya Bilâl! İslâm'da fayda göreceğini en çok ümit ettiğin amelini söyle bana, çünkü ben cennette bu gece önümde senin ayak seslerini işittim." Bilâl; "- Ey Allah'ın rasûlü! İslâm'da fayda göreceğimi en çok ümit ettiğim amelim şudur: Ben gecde ve gündüz her saatte tam olarak temizlendikten (abdest aldıktan) sonra, mutlaka bu abdestle rabbimin bana takdir buyurduğu kadar namaz kılarım" dedi.

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Ebu Hureyre 8384, 3/276

303- حدثنا يحيى بن سعيد عن مسعود بن علي عن عكرمة قال قال سعد إذا توضأت فصل بوضوئك ما لم تحدث وقال علي إذا قمتم فاغسلوا وجوهكم وأيديكم

Bize Yahya b. Saîd, ona Mes'ûd b. Ali, ona İkrime, ona da Sa'd şöyle dedi: "Abdest aldığın zaman, abdestini bozmadığın müddetçe onunla (dilediğin kadar) namaz kıl!" Hz. Ali (ra) ise şöyle dedi: "Namaza kalktığınız zaman yüzünüzü ve ellerinizi yıkayın!"

• İbn Ebî Şeybe Musannef-i İbn Ebû Şeybe Tahâret 303, 1/338

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَعَلِىُّ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالاَ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ مُحَارِبِ بْنِ دِثَارٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ بُرَيْدَةَ عَنْ أَبِيهِ "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَتَوَضَّأُ لِكُلِّ صَلاَةٍ فَلَمَّا كَانَ يَوْمُ فَتْحِ مَكَّةَ صَلَّى الصَّلَوَاتِ كُلَّهَا بِوُضُوءٍ وَاحِدٍ ."

Bize Ebu Bekir b. Ebu Şeybe ve Ali b. Muhammed, onlara Veki [b. Cerrah], ona Süfyan [es-Sevrî], ona Muharib b. Disar, ona Süleyman b. Büreyde ona da babası [Büreyde b. Husayb] şöyle demiştir: "Hz. peygamber (sav) her namaz için abdest alırdı. Mekke'nin fethedildiği gün bütün namazları tek bir abdestle kıldı."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 72, /90

حَدَّثَنَا أَسْوَدُ بْنُ عَامِرٍ وَحَجَّاجٌ قَالَا حَدَّثَنَا شُعْبَةُ حَدَّثَنِي عَمْرُو بْنُ عَامِرٍ الْأَنْصَارِيُّ قَالَ سَمِعْتُ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ يَقُولُ إِنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أُتِيَ بِقَدَحٍ مِنْ مَاءٍ فَتَوَضَّأَ قَالَ عَمْرٌو قُلْتُ لِأَنَسٍ أَكَانَ يَتَوَضَّأُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةٍ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَأَنْتُمْ قَالَ كُنَّا نُصَلِّي الصَّلَوَاتِ بِوُضُوءٍ وَاحِدٍ ثُمَّ سَأَلْتُهُ بَعْدُ فَقَالَ مَا لَمْ يُحْدِثْ

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Enes b. Malik 13770, 4/663

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سَلَمَةَ وَالْحَارِثُ بْنُ مِسْكِينٍ قِرَاءَةً عَلَيْهِ وَأَنَا أَسْمَعُ - وَاللَّفْظُ لَهُ - عَنِ ابْنِ الْقَاسِمِ قَالَ حَدَّثَنِى مَالِكٌ و -هو ابن أنس- عَنْ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ عَنْ بُشَيْرِ بْنِ يَسَارٍ مَوْلَى بَنِى حَارِثَةَ " أَنَّ سُوَيْدَ بْنَ النُّعْمَانِ أَخْبَرَهُ أَنَّهُ خَرَجَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَامَ خَيْبَرَ حَتَّى إِذَا كَانُوا بِالصَّهْبَاءِ وَهِىَ مِنْ أَدْنَى خَيْبَرَ صَلَّى الْعَصْرَ ثُمَّ دَعَا بِالأَزْوَادِ فَلَمْ يُؤْتَ إِلاَّ بِالسَّوِيقِ فَأَمَرَ بِهِ فَثُرِّىَ فَأَكَلَ وَأَكَلْنَا ثُمَّ قَامَ إِلَى الْمَغْرِبِ فَتَمَضْمَضَ وَتَمَضْمَضْنَا ثُمَّ صَلَّى وَلَمْ يَتَوَضَّأْ ."

Bize Muhammed b. Seleme ve Haris b. Miskin, - hadisin lafzı Haris'e aittir.- onlara [Abdurrahman] b. Kasım, ona Malik b. Enes, ona Yahya b. Said, ona Hâriseoğullarının azatlısı Büşeyr b. Yesar, ona da Süveyd b. Nu'man'ın rivayet ettiğine göre "Süveyd Hayber fethinin gerçekleştiği yıl Rasulullah'la (sav) birlikte sefere çıkmıştı. Hayber'in aşağı kısmında bulunan Sahbâ'ya geldiklerinde Rasulullah (sav) ikindi namazını kıldırdı. Sonra yemeklerin getirilmesini istedi. Ancak kavut [kavrulmuş un] dışında bir şey getirilmedi. Rasulullah (sav) emretti, kavut ıslatılarak bulamaç yapıldı. Rasulullah (sav) bulamaçtan yedi biz de yedik. Sonra akşam namazına kalktı. Ağzını çalkaladı, biz de çalkaladık. Ardından abdestini tazelemeden namaz kıldırdı."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Tahâret 124, /2098