حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ أَنْبَأَنَا هِشَامٌ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم « لاَ تَنْزِلُوا عَلَى جَوَادِّ الطَّرِيقِ وَلاَ تَقْضُوا عَلَيْهَا الْحَاجَاتِ » .

Bize Ebu Bekir b. Ebu Şeybe, ona Yezid b. Harun, ona Hişam, ona Hasan, ona Cabir, Hz. Peygamber'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: “Yol güzergahında konaklamayın, oraya hacetinizi gidermeyin.”

Açıklama: Hadiste Hz. Peygamber, yol/cadde kavramını kullanarak, bunların sosyal hayatın ortak kullanım alanlarından biri olduğuna dikkat çekmek istemiştir. Bugün de özellikle kent hayatında binlerce bireyin kullandığı yol ve caddelerin temizliği, toplumsal hayatın nezihliğini gösterir niteliktedir.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Edeb 47, /605

أَخْبَرَنَا أَبُو نُعَيْمٍ حَدَّثَنَا ابْنُ عُيَيْنَةَ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ أَبِى أَيُّوبَ عَنِ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ :« إِذَا أَتَيْتُمُ الْغَائِطَ فَلاَ تَسْتَقْبِلُوا الْقِبْلَةَ بِغَائِطٍ وَلاَ بَوْلٍ وَلاَ تَسْتَدْبِرُوهَا ». قَالَ ثُمَّ قَالَ أَبُو أَيُّوبَ : فَقَدِمْنَا الشَّامَ فَوَجَدْنَا مَرَاحِيضَ قَدْ بُنِيَتْ عِنْدَ الْقِبْلَةِ فَنَنْحَرِفُ وَنَسْتَغْفِرُ اللَّهَ. قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ : وَهَذَا أَصَحُّ مِنْ حَدِيثِ عَبْدِ الْكَرِيمِ ، وَعَبْدُ الْكَرِيمِ شِبْهُ الْمَتْرُوكِ.

Bize Ebu Nuaym (Fadl b. Dükeyn el-Mülâî), ona (Ebu Muhammed) Süfyan b. Uyeyne (el-Hilâlî), ona (Ebu Bekir Muhammed b. Şihab) ez-Zührî, ona (Ebu Muhammed) Ata b. Yezid (el-Cünde'î), ona da Ebu Eyyub'un (ra) rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: “Tuvalete gittiğinizde ne küçük ne de büyük tuvalet ihtiyacınızı giderirken kıbleye dönmeyin, ona arkanızı vermeyin." Ebû Eyyüb (el-Ensârî) (ra) dedi ki: “Şam'a gittiğimizde tuvaletlerin kıbleye doğru inşa edildiğini gördük. Artık kıbleden farklı tarafa yönümüzü çeviriyor ve Allah'tan af diliyorduk.” Ebu Muhammed şöyle dedi: "Bu rivayet, Abdülkerim'in rivayet ettiği hadisten daha sahihtir. Abdülkerim, metruk gibidir."

Açıklama: Darimi'nin hadisin diğer bir tarikindeki ravi Abdülkerim için kullandığı şibhu'l-metruk ya da şebîhu'l-metruk, "metrûk râvîden farksız" olan râvîler için kullanılan bir ıstılahtır. Hadis uleması bu kavrama yalan söylemekle ithâm edilen (ittihâmu'r-râvî bi'l-kizb) ravileri tanımlamak için başvurmuşlardır. (Bk. Mehmet Efendioğlu, "Metruk", DİA, XXIX, 415-416)

• Dârimî Sünen-i Dârimî Tahâret 6, 1/527

أَخْبَرَنَا أَبُو الْمُغِيرَةِ حَدَّثَنَا الأَوْزَاعِىُّ عَنْ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى قَتَادَةَ قَالَ حَدَّثَنِى أَبِى أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِىَّ -صلى الله عليه وسلم- يَقُولُ :« إِذَا بَالَ أَحَدُكُمْ فَلاَ يَمَسَّ ذَكَرَهُ بِيَمِينِهِ ، وَلاَ يَسْتَنْجِى بِيَمِينِهِ ، وَلاَ يَتَنَفَّسْ فِى الإِنَاءِ ».

Bize Ebu Muğire, ona Abdurrahman b. Amr el-Evzai, ona Yahya, ona Abdullah b. Ebu Katâde ona da babası (Ebu Katâde Hâris b. Rib'î), Hz. Peygamber'den (sav) şöyle duyduğunu rivayet etmiştir: "Sizden birisi idrarını yaptığı vakit cinsel organına sağ eliyle dokunmasın, sağ eliyle taharet de almasın ve bir kaptan içerken içine nefes vermesin."

Açıklama: Hz. Peygamber sağ elimizi yeme, içme gibi eylemlerde kullandığımız için daha temiz olmayan yerlerde sol elimizi kullanmamızı tavsiye etmiştir. Yine bir şey içerken ağzımızı bardaktan uzak tutarak nefes alma esnasında ağzımızdan tükürük ya da bakteri tarzında bir zararın bardağa bulaşmasına engel olmamızı da salık vermiştir.

• Dârimî Sünen-i Dârimî Eşribe 21, 2/1348

حَدَّثَنِى يَحْيَى عَنْ مَالِكٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى طَلْحَةَ عَنْ رَافِعِ بْنِ إِسْحَاقَ مَوْلًى لآلِ الشِّفَاءِ وَكَانَ يُقَالُ لَهُ مَوْلَى أَبِى طَلْحَةَ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا أَيُّوبَ الأَنْصَارِىَّ صَاحِبَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ بِمِصْرَ يَقُولُ وَاللَّهِ مَا أَدْرِى كَيْفَ أَصْنَعُ بِهَذِهِ الْكَرَايِيسِ وَقَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا ذَهَبَ أَحَدُكُمُ الْغَائِطَ أَوِ الْبَوْلَ فَلاَ يَسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَلاَ يَسْتَدْبِرْهَا بِفَرْجِهِ.

Bana Yahya b. Yahya,ona Malik (b. Enes), ona da İshak b. Abdullah b. Ebu Talha, Râfi' b. İshak Mevla Âli Şifa (bt. Abdurrahman) (kendisine Mevlâ Âli Ebu Talha da denilir), Mısır'da Rasulullah'ın (sav) sahabisinden Ebu Eyyub el-Ensarî şöyle söylediğini rivayet etmiştir: "İnanın ki şu tuvaletleri ne yapacağımı bilmiyorum! Çünkü Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: "Herhangi biriniz tuvalete gittiğinde önünü veya arkasını kıbleye karşı döndürmesin."

• İmam Mâlik Muvatta' Kıble 458, 1/65

أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ سَعِيدِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ هَمَّامٍ عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ أَنَسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا دَخَلَ الْخَلاَءَ نَزَعَ خَاتَمَهُ .

Bize Muhammed b. İsmail b. İbrahim (b. Uleyye), ona Said b. Amir, ona Hemmâm (b. Yahya), ona İbn Cüreyc, ona da İbn Şihab ez-Zührî , Enes b. Malik’in (ra) şöyle dediğini rivayet etti: 'Rasulullah (sav) tuvalete girmek üzereyken üzerinde Muhammed Rasulullah yazılı olan mührünü (yüzüğünü) çıkarırdı.'

• Nesâî Sünen-i Nesâî Zînet mine's-sünen 53, /2422

أَخْبَرَنَا يَعْلَى بْنُ عُبَيْدٍ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرٍو عَنْ أَبِى سَلَمَةَ عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ قَالَ : كُنْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- فِى بَعْضِ أَسْفَارِهِ ، وَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- إِذَا ذَهَبَ إِلَى الْحَاجَةِ أَبْعَدَ.

Bize Ya'lâ b. Ubeyd, ona Muhammed b. Amr, ona da Ebu Seleme (b. Abdurrahman), Muğîre b. Şube’in (ra) şöyle dediğini rivayet etti: Yolculuklarının birinde Rasulullah'la (sav) birlikteydim. Rasulullah (sav) yolculuk sırasında tuvalet ihtiyacı için (insanlardan) uzağa giderdi.

• Dârimî Sünen-i Dârimî Tahâret 4, 1/523

أَخْبَرَنَا أَبُو نُعَيْمٍ حَدَّثَنَا جَرِيرُ بْنُ حَازِمٍ عَنِ ابْنِ سِيرِينَ عَنْ عَمْرِو بْنِ وَهْبٍ عَنِ الْمُغِيرَةِ بْنِ شُعْبَةَ قَالَ : كَانَ النَّبِىُّ -صلى الله عليه وسلم- إِذَا تَبَرَّزَ تَبَاعَدَ. قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ : هُوَ الأَدَبُ.

Bize Ebu Nuaym (Fadl b. Dükeyn), ona Cerîr b. Hazim, ona Muhammed b. Sirin, ona da Amr b. Vehb, Muğîre b. Şube'nin şöyle dediğini rivayet etti: Hz. Peygamber (sav), büyük abdest bozmak için açık araziye çıktığı zaman çok uzağa giderdi. Ebû Muhammed (ed-Dârimi) dedi ki: Bu şekil, edebe uygun olandır.

• Dârimî Sünen-i Dârimî Tahâret 4, 1/524

أَخْبَرَنَا حَجَّاجُ بْنُ مِنْهَالٍ حَدَّثَنَا مَهْدِىٌّ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى يَعْقُوبَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعْدٍ مَوْلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِىٍّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ قَالَ : كَانَ أَحَبَّ مَا اسْتَتَرَ بِهِ النَّبِىُّ -صلى الله عليه وسلم- لِحَاجَتِهِ هَدَفٌ أَوْ حَائِشُ نَخْلٍ.

Bize Haccac b. Minhâl, ona Mehdi (b. Meymun), ona Muhammed b. Abdullah b. Ebu Yakub, ona da el-Hasan b. Ali'nin azadlı kölesi el-Hasan b. Sa'd, Abdullah b. Cafer'in şöyle dediğini rivayet etti: 'Hz. Peygamber'in (sav) def-i hacette arkasına gizlenmek için tercih ettiği şeyler, ya bir tümsek veya hurma ağacı kümesi olurdu.'

• Dârimî Sünen-i Dârimî Tahâret 5, 1/525

أَخْبَرَنَا عَمْرُو بْنُ عَوْنٍ عَنْ عَبْدِ السَّلاَمِ بْنِ حَرْبٍ عَنِ الأَعْمَشِ عَنْ أَنَسٍ : أَنَّ النَّبِىَّ -صلى الله عليه وسلم- كَانَ لاَ يَرْفَعُ ثَوْبَهَ حَتَّى يَدْنُوَ مِنَ الأَرْضِ. قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ : هُوَ أَدَبٌ ، وَهَذَا أَشْبَهُ مِنْ حَدِيثِ الْمُغِيرَةِ

Bize Amr b. Avn es-Sülemî, ona Abdüsselam b. Harb, ona da Süleyman b. Mihran el-A'meş,Enes b. Malik’in (ra) şöyle dediğini rivayet etti: Hz. Peygamber (sav), (def-i hacete çıktığında) yere yaklaşmadıkça elbisesini kaldırmazdı. Ebu Muhammed dedi ki, bu (def-i hacet âdabından) bir edeptir ve def-i hacette edeb konusunda uyulmaya el-Muğire'nin rivayet ettiği hadise daha çok benzemektedir.

• Dârimî Sünen-i Dârimî Tahâret 7, 1/527

أَخْبَرَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ يَحْيَى بْنِ حَبَّانَ أَخْبَرَهُ أَنَّ عَمَّهُ : وَاسِعَ بْنَ حَبَّانَ أَخْبَرَهُ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ رقيت عَلَى ظَهْرِ بَيْتِنَا ، فَرَأَيْتُ النَّبِىَّ -صلى الله عليه وسلم- جَالِساً عَلَى لَبِنَتَيْنِ مُسْتَقْبِلَ بَيْتِ الْمَقْدِسِ.

Bize (Ebu Halid) Yezid b. Harun (el-Vâsitî), ona (Ebu Said) Yahyâ b. Saîd (el-Ensârî), ona (Ebu Abdullah) Muhammed b. Yahya b. Habbân (el-Ensarî), ona da amcasının (Vâsi' b. Habbân el-Ensârî) rivayet ettiğine göre Abdullah b. Ömer (ra) şöyle demiştir: "Evimizin damına çıktım ve Hz. Peygamber'i (sav), [abdest bozmak için] Beyt-i Makdis'e doğru iki kerpiç üzerinde otururken gördüm."

• Dârimî Sünen-i Dârimî Tahâret 8, 1/529