حَدَّثَنَا أَبُو النُّعْمَانِ عَارِمُ بْنُ الْفَضْلِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ عَنْ أَبِى بِشْرٍ عَنْ يُوسُفَ بْنِ مَاهَكَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ : خَلَّفَ عَنَّا النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم فِى سَفْرَةٍ سَافَرْنَاهَا ، فَأَدْرَكَنَا وَقَدْ أَرْهَقَتْنَا الصَّلاَةُ وَنَحْنُ نَتَوَضَّأُ ، فَجَعَلْنَا نَمْسَحُ عَلَى أَرْجُلِنَا ، فَنَادَى بِأَعْلَى صَوْتِهِ « وَيْلٌ لِلأَعْقَابِ مِنَ النَّارِ » . مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلاَثًا .

Bize Ebu Numan Ârim b. Fadl, ona Ebu Avane, ona Ebu Bişr, ona Yusuf b. Mâhek, ona da Abdullah b. Amr şöyle rivayet etmiştir: Yolculuk yaptığımız bir seferde Hz. Peygamber (sav), gerimizde kaldı. (Sonradan) bize yetişti. İkindi namazının (vakti) girmiş, edâsı için az zaman kalmıştı, biz de abdest alıyorduk. Ayaklarımızı meshetmeye başladık. Hz. Peygamber (sav), yüksek bir sesle seslendi: "Ateşte yanacak şu topuklara yazık!" Bunu iki ya da üç defa söyledi.

Açıklama: Rivâyetteki "ayaklarımızı mesh ediyorduk" ifadesi; konuyla ilgili farklı rivayetlerden de istifade edilerek "mesh eder gibi az bir suyla yıkıyorduk" şeklinde yorumlanmıştır. (Aynî, Umdetü'l-Karî, II, 9)

• Buhârî Sahîh-i Buhârî İlim 3, 1/207

أَخْبَرَنِى هَارُونُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا مَعْنٌ قَالَ حَدَّثَنَا مَالِكٌ ح وَالْحَارِثُ بْنُ مِسْكِينٍ قِرَاءَةً عَلَيْهِ وَأَنَا أَسْمَعُ عَنِ ابْنِ الْقَاسِمِ قَالَ حَدَّثَنِى مَالِكٌ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: "كَانَ الرِّجَالُ وَالنِّسَاءُ يَتَوَضَّئُونَ فِى زَمَانِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم جَمِيعًا."

Bize Harun b. Abdullah, ona Ma'n, ona Malik; (T) Bize Haris b. Miskin, ona İbnü'l-Kasım, ona Malik ona da Nafi'nin rivayet ettiğine göre İbn Ömer şöyle demiştir: "Hz. Peygamber (sav) zamanında erkekler ve kadınlar birlikte abdest alıyorlardı."

Açıklama: Hadis, tesettürle ilgili ayetler nazil olmadan önceki dönem hakkındadır.

• Nesâî Sünen-i Nesâî Tahâret 57, /2090

حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ دَاوُدَ عَنِ الأَعْمَشِ عَنْ مُنْذِرٍ الثَّوْرِىِّ عَنْ مُحَمَّدٍ ابْنِ الْحَنَفِيَّةِ عَنْ عَلِىٍّ قَالَ : كُنْتُ رَجُلاً مَذَّاءً فَأَمَرْتُ الْمِقْدَادَ أَنْ يَسْأَلَ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم فَسَأَلَهُ فَقَالَ: "فِيهِ الْوُضُوءُ".

Bize Müsedded, ona Abdullah b. Davud, ona A'meş, ona Münzir es-Sevrî, ona Muhammed b. Hanefiyye, ona da Ali şöyle rivayet etmiştir: Ben, mezisi çok gelen bir adamdım. Mikdâd'tan, (bu durumu) Nebî'ye (sav) sormasını istedim. O da sordu. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav): "Abdest almak gerekir" buyurdu.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî İlim 51, 1/223

أَخْبَرَنَا عَمْرُو بْنُ عَلِىٍّ وَحُمَيْدُ بْنُ مَسْعَدَةَ عَنْ يَزِيدَ - وَهُوَ ابْنُ زُرَيْعٍ - قَالَ حَدَّثَنِى شُعْبَةُ عَنْ مَالِكِ بْنِ عُرْفُطَةَ عَنْ عَبْدِ خَيْرٍ قَالَ: "شَهِدْتُ عَلِيًّا دَعَا بِكُرْسِىٍّ فَقَعَدَ عَلَيْهِ ثُمَّ دَعَا بِمَاءٍ فِى تَوْرٍ فَغَسَلَ يَدَيْهِ ثَلاَثًا ثُمَّ مَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ بِكَفٍّ وَاحِدٍ ثَلاَثًا ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ ثَلاَثًا وَيَدَيْهِ ثَلاَثًا ثَلاَثًا ثُمَّ غَمَسَ يَدَهُ فِى الإِنَاءِ فَمَسَحَ بِرَأْسِهِ ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَيْهِ ثَلاَثًا ثَلاَثًا ثُمَّ قَالَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى وُضُوءِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَهَذَا وَضُوؤُهُ."

Bize Amr b. Ali ve Humeyd b. Mes'ade, ona Yezid b. Zürey', ona Şube, ona da Malik b. Urfuta'nın rivayet ettiğine göre Abdu Hayr şöyle demiştir: "Bir gün Hz. Ali'yi gördüm. Bir sandalye isteyip oturdu. Ardından içinde su olan bir kap getirilmesini istedi. Ardından ellerini üç defa yıkadı, ağzını çalkaladı. Tek avuçla üç defa burnuna su verip sümkürdü. Sonra üç kez yüzünü, üç kere de ellerini (kollarıyla) yıkadı. Sonra elini tekrar kaba daldırdı ve başını meshetti. Üç defa ayaklarını yıkadı. Sonunda kim Hz. Peygamber'in (sav) nasıl abdest aldığını görmek istiyorsa işte O'nun (sav) abdesti böyleydi, dedi."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Tahâret 74, /2092

أَخْبَرَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ الْحَسَنِ الْمِقْسَمِىُّ قَالَ حَدَّثَنَا حَجَّاجٌ قَالَ قَالَ ابْنُ جُرَيْجٍ حَدَّثَنِى شَيْبَةُ أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ أَخْبَرَهُ قَالَ أَخْبَرَنِى أَبِى عَلِىٌّ أَنَّ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِىٍّ قَالَ: "دَعَانِى أَبِى عَلِىٌّ بِوَضُوءٍ فَقَرَّبْتُهُ لَهُ فَبَدَأَ فَغَسَلَ كَفَّيْهِ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ قَبْلَ أَنْ يُدْخِلَهُمَا فِى وَضُوئِهِ ثُمَّ مَضْمَضَ ثَلاَثًا وَاسْتَنْثَرَ ثَلاَثًا ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ غَسَلَ يَدَهُ الْيُمْنَى إِلَى الْمِرْفَقِ ثَلاَثًا ثُمَّ الْيُسْرَى كَذَلِكَ ثُمَّ مَسَحَ بِرَأْسِهِ مَسْحَةً وَاحِدَةً ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَهُ الْيُمْنَى إِلَى الْكَعْبَيْنِ ثَلاَثًا ثُمَّ الْيُسْرَى كَذَلِكَ ثُمَّ قَامَ قَائِمًا فَقَالَ نَاوِلْنِى فَنَاوَلْتُهُ الإِنَاءَ الَّذِى فِيهِ فَضْلُ وَضُوئِهِ فَشَرِبَ مِنْ فَضْلِ وَضُوئِهِ قَائِمًا فَعَجِبْتُ فَلَمَّا رَآنِى قَالَ لاَ تَعْجَبْ فَإِنِّى رَأَيْتُ أَبَاكَ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم يَصْنَعُ مِثْلَ مَا رَأَيْتَنِى صَنَعْتُ يَقُولُ لِوُضُوئِهِ هَذَا وَشُرْبِ فَضْلِ وَضُوئِهِ قَائِمًا ."

Bize İbrahim b. Hasan el-Mukassimi, ona Haccac (b. Muhammed), ona İbn Cüreyc, ona Şeybe (b. Nisâh), ona Muhammed b. Ali (b. Hüseyin b. Ali), ona da babası Ali (b. Hüseyin b. Ali b. Ebu Talib), Hüseyin b. Ali'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Babam Ali, abdest almak için su getirmemi istedi. Kendisine suyu getirdim. Abdest almaya başladı. Ellerini, abdest suyunun içine sokmadan önce üç kere yıkadı. Sonra üç kere ağzına, üç kere burnuna su verip temizledi. Ardından üç kere yüzünü yıkadı. Sonra sağ elini dirseğine kadar üç kere yıkadı. Sol elini de dirseğine kadar üç kere yıkadı. Sonra başını bir kere mesh etti. Ardında sağ ayağını topuğuna kadar üç kere yıkadı. Sol ayağını da topuğuna kadar üç kere yıkadı. Sonra ayağa kalktı ve abdest suyunun kalan kısmını kendisine vermemi istedi. Ben de kalan suyu verdim, ondan bir miktar içti. Ben bu duruma şaşırmıştım. Benim şaşırdığımı görünce şaşırma! Zira senin baban, Rasulullah'ı (sav) benim yaptığımı gördüğün şeyleri yaparken gördü, dedi. O, bu sözüyle aldığı bu abdesti ve abdestten arta kalan suyu ayakta içmesini kastediyordu."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Tahâret 78, /2092

أَخْبَرَنَا عُتْبَةُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مَالِكٍ - هُوَ ابْنُ أَنَسٍ - عَنْ عَمْرِو بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِيهِ أَنَّهُ قَالَ: "لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَيْدِ بْنِ عَاصِمٍ - وَهُوَ جَدُّ عَمْرِو بْنِ يَحْيَى - هَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تُرِيَنِى كَيْفَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَتَوَضَّأُ قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ زَيْدٍ نَعَمْ . فَدَعَا بِوَضُوءٍ فَأَفْرَغَ عَلَى يَدِهِ الْيُمْنَى فَغَسَلَ يَدَيْهِ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ مَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ ثَلاَثًا ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ ثَلاَثًا ثُمَّ غَسَلَ يَدَيْهِ مَرَّتَيْنِ مَرَّتَيْنِ إِلَى الْمِرْفَقَيْنِ ثُمَّ مَسَحَ رَأْسَهُ بِيَدَيْهِ فَأَقْبَلَ بِهِمَا وَأَدْبَرَ بَدَأَ بِمُقَدَّمِ رَأْسِهِ ثُمَّ ذَهَبَ بِهِمَا إِلَى قَفَاهُ ثُمَّ رَدَّهُمَا حَتَّى رَجَعَ إِلَى الْمَكَانِ الَّذِى بَدَأَ مِنْهُ ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَيْهِ."

Bize Utbe b. Abdullah, ona Malik b. Enes, ona da Amr b. Yahya'nın rivayet ettiğine göre ona babası (Yahya b. Umare) şöyle demiştir: "Abdullah b. Zeyd b. Asım'a yani -Amr b. Yahya'nın dedesine- Hz. Peygamber'in (sav) nasıl abdest aldığını bana gösterebilir misin? diye sordu(m). Abdullah b. Zeyd elbette dedi. Abdest almak için su istedi. Suyu sağ eline boşalttı ve ellerini iki defa yıkadı. Sonra üç defa ağzını çalkaladı ve üç kez burnuna su çekip sümkürdü. Ardından üç defa yüzünü yıkadı, ikişer defa dirsekleriyle birlikte kollarını yıkadı. Sonra iki eliyle başını meshetti; (meshederken) ellerini önden arkaya, arkadan öne getirdi (yani) başının ön tarafıyla başlayıp ellerini önden kafasının arkasına ardından da tekrar başladığı yere getirdi. Sonra da ayaklarını yıkadı."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Tahâret 81, /2093

أَخْبَرَنِى هَارُونُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنَا مَعْنٌ قَالَ حَدَّثَنَا مَالِكٌ ح وَالْحَارِثُ بْنُ مِسْكِينٍ قِرَاءَةً عَلَيْهِ وَأَنَا أَسْمَعُ عَنِ ابْنِ الْقَاسِمِ قَالَ حَدَّثَنِى مَالِكٌ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: "كَانَ الرِّجَالُ وَالنِّسَاءُ يَتَوَضَّئُونَ فِى زَمَانِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم جَمِيعًا."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Tahâret 57, /2090

أَخْبَرَنَا إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ قَالَ أَخْبَرَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ قَالَ حَدَّثَنَا مَعْمَرٌ عَنْ ثَابِتٍ وَقَتَادَةُ عَنْ أَنَسٍ قَالَ طَلَبَ بَعْضُ أَصْحَابِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم وَضُوءًا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "هَلْ مَعَ أَحَدٍ مِنْكُمْ مَاءٌ." فَوَضَعَ يَدَهُ فِى الْمَاءِ وَيَقُولُ: "تَوَضَّئُوا بِسْمِ اللَّهِ." فَرَأَيْتُ الْمَاءَ يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ أَصَابِعِهِ حَتَّى تَوَضَّئُوا مِنْ عِنْدِ آخِرِهِمْ. [قَالَ ثَابِتٌ قُلْتُ لأَنَسٍ كَمْ تُرَاهُمْ قَالَ نَحْوًا مِنْ سَبْعِينَ.]

• Nesâî Sünen-i Nesâî Tahâret 62, /2091

443 - أخبرناه أبو بكر محمد بن إبراهيم الحافظ ، قال : حدثنا أبو نصر العراقي قال : حدثنا سفيان بن محمد الجوهري قال حدثنا علي بن الحسن قال : حدثنا عبد الله بن الوليد العدني ، قال حدثنا سفيان ، عن ابن جريج ، عن نافع ، أن ابن عمر : « كان يمسح ظهورهما ، وبطونهما » قال العدني : يعني الخفين . وضعف الشافعي في القديم ، حديث المغيرة ، بأن لم يسم رجاء بن حيوة كاتب المغيرة بن شعبة ، وفيه وجه من الضعف ، وهو أن الحفاظ يقولون : لم يسمع ثور هذا الحديث من رجاء بن حيوة ، رواه عبد الله بن المبارك ، عن ثور ، وقال : حدثت عن رجاء بن حيوة ، عن كاتب المغيرة ، ولم يذكر المغيرة . واعتماد الشافعي في هذه المسألة على ما رواه عن ابن عمر رضي الله عنه . قال الشافعي في القديم : وقال قائل : بمسح ظاهريهما فقط ، وقال : وقد جاء الحديث عن عمر بن الخطاب ، أنه قال : « لو كان الدين بالرأي لكان المسح على باطن الخفين أولى » فهذا إنكار للمسح على باطنهما قال الشافعي : لسنا نعرف هذا عن عمر . قال أحمد : إنما الرواية عن عمر ، أنه مسح على خفيه ، حتى رأى آثار أصابعه على خفيه . ذكره ابن المنذر ، ورويناه عن خالد بن أبي بكر ، وليس بالقوي ، عن سالم بن عبد الله ، عن أبيه ، أن عمر قال : سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم : « يأمر بالمسح على ظهر الخفين » فأما اللفظ الذي ذكره هذا القائل عنه ، فإنما تعرفه عن علي بن أبي طالب ، رضي الله عنهما .

• Beyhakî Ma'rifetü's-sünen ve'l-âsâr Tahâret 443, 1/350

حَدَّثَنَا عَلِىٌّ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ قَالَ حَدَّثَنَا الزُّهْرِىُّ عَنْ سَعِيدِ بْنِ الْمُسَيَّبِ وَعَنْ عَبَّادِ بْنِ تَمِيمٍ عَنْ عَمِّهِ أَنَّهُ شَكَا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم الرَّجُلُ الَّذِى يُخَيَّلُ إِلَيْهِ أَنَّهُ يَجِدُ الشَّىْءَ فِى الصَّلاَةِ . فَقَالَ " لاَ يَنْفَتِلْ - أَوْ لاَ يَنْصَرِفْ - حَتَّى يَسْمَعَ صَوْتًا أَوْ يَجِدَ رِيحًا."

Bize Ali, ona Süfyan, ona ez-Zührî, ona Said b. Müseyyeb ve Abbad b. Temim ona da amcası (Abdullah b. Zeyd el-Ensarî) şöyle rivayet etmiştir: Abdullah b. Zeyd, namazdayken abdestinin bozulduğu yönünde kuşkuya kapılan bir kimsenin ne yapması gerektiğini Rasulullah'a (sav) sormuş, Rasulullah da (sav) "Her hangi bir ses duymadığı veya koku almadığı sürece namazdan çıkmasın -veya ayrılmasın.-" buyurmuştur.

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Vudû 4, 1/224