حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِىٍّ الْحُلْوَانِىُّ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ عَنْ يَزِيدَ بْنِ عِيَاضٍ عَنْ أَبِى ثِفَالٍ الْمُرِّىِّ عَنْ رَبَاحِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِى سُفْيَانَ بْنِ حُوَيْطِبٍ عَنْ جَدَّتِهِ بِنْتِ سَعِيدِ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِيهَا عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم مِثْلَهُ.

Bize Hasan b. Ali el-Hulvânî, ona Yezid b. Harun, ona Yezid b. İyâd, ona Ebu Sifal el-Murrî, ona Rabah b. Abdurrahman b. Ebu Süfyan b. Huveytıb, ona ninesi (Esma) Binti Said b. Zeyd, ona da babası (Said b. Zeyd el-Kuraşî), bu hadisin bir benzerini rivayet etti.

Açıklama: Bu rivayet bazı tahkiklerde bulunmamaktadır. Sözgelimi, Şuayb Arnavûd'un Dâru'r-Risâle el-Âlemiyye baskısı ile Beşşâr Avvâd Ma'rûf'un Dâru'l-Arabi'l-İslâmî baskılarında mevcut değildir. Bu rivayeti Mizzi de Tuhfetü'l-eşrâf'ında zikretmemiştir.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 20, 1/39

حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الدِّمَشْقِىُّ حَدَّثَنَا أَنَسُ بْنُ عِيَاضٍ حَدَّثَنَا أُسَامَةُ بْنُ زَيْدٍ عَنْ سَالِمٍ أَبِى النُّعْمَانِ - وَهُوَ ابْنُ سَرْجٍ - عَنْ أُمِّ صُبَيَّةَ الْجُهَنِيَّةِ قَالَتْ: "رُبَّمَا اخْتَلَفَتْ يَدِى وَيَدُ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فِى الْوُضُوءِ مِنْ إِنَاءٍ وَاحِدٍ." [قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ابْنُ مَاجَهْ: ’سَمِعْتُ مُحَمَّدًا يَقُولُ: ’أُمُّ صُبَيَّةَ، هِىَ خَوْلَةُ بِنْتُ قَيْسٍ.’ فَذَكَرْتُ لأَبِى زُرْعَةَ فَقَالَ: ’صَدَقَ’.’

Bize Abdurrahman b. İbrahim ed-Dımeşkî, ona Enes b. İyâd, ona Üsame b. Zeyd, ona da Salim Ebu Numan -İbn Serc-, Ümmü Subeyye el-Cüheniyye'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Aynı kaptan abdest alırken benim elimle Hz. Peygamber'in (sav) eli birbiriyle karşılaşırdı (dokunurdu, çarpardı)". [Ebu Abdullah b. Mâce şöyle demiştir: 'Ümmü Subeyye'nin Halve b. Kays olduğunu Muhammed'den duydum'. Sonra buna Ebu Zur'a'ya anlattım. O da: 'Muhammed doğru söylemiş' dedi'.]

Açıklama: Elbani bu hadisi hasen sahih olduğunu ifade etmiştir

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 36, /73

حَدَّثَنَا ابْنُ أَبِى عُمَرَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ عَنْ عَبْدِ الْكَرِيمِ بْنِ أَبِى الْمُخَارِقِ أَبِى أُمَيَّةَ عَنْ حَسَّانَ بْنِ بِلاَلٍ قَالَ: رَأَيْتُ عَمَّارَ بْنَ يَاسِرٍ تَوَضَّأَ، فَخَلَّلَ لِحْيَتَهُ. فَقِيلَ لَهُ: أَوْ قَالَ: فَقُلْتُ لَهُ: ’أَتُخَلِّلُ لِحْيَتَكَ؟’ قَالَ: ’وَمَا يَمْنَعُنِى؟’ وَلَقَدْ رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُخَلِّلُ لِحْيَتَهُ.’

Bize İbn Ebu Ömer, ona Süfyan b. Uyeyne, ona da Abdulkerim b. Ebu Muharık Ebu Ümeyye, Hassan b. Bilal’in şöyle anlattığını rivayet etmiştir: Ammar b. Yasir’i abdest alırken gördüm. (Arasına suyun iyice geçmesi için) Sakalını parmaklarıyla araladı. Ona, '(Parmaklarınla) Sakalını mı aralıyorsun?' denildi yahut ben dedim (Ravi şüpheye düşmüştür). O da: 'Böyle yapmama engel olan nedir ki? Ben Rasulullah’ı (sav) sakalını parmaklarıyla aralarken gördüm' karşılığını verdi.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 23, 1/44

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ مُوسَى حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُوسَى الرَّازِىُّ حَدَّثَنَا خَالِدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَيْدٍ قَالَ: "رَأَيْتُ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم مَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ مِنْ كَفٍّ وَاحِدٍ، فَعَلَ ذَلِكَ ثَلاَثًا." [(قَالَ أَبُو عِيسَى:) وَفِى الْبَابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ. وَحَدِيثُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَيْدٍ، حَسَنٌ غَرِيبٌ. وَقَدْ رَوَى مَالِكٌ، وَابْنُ عُيَيْنَةَ، وَغَيْرُ وَاحِدٍ هَذَا الْحَدِيثَ عَنْ عَمْرِو بْنِ يَحْيَى، وَلَمْ يَذْكُرُوا هَذَا الْحَرْفَ، ’أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم مَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ مِنْ كَفٍّ وَاحِدٍ’. وَإِنَّمَا ذَكَرَهُ خَالِدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ. وَخَالِدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، ثِقَةٌ حَافِظٌ عِنْدَ أَهْلِ الْحَدِيثِ. وَقَالَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ: الْمَضْمَضَةُ، وَالاِسْتِنْشَاقُ مِنْ كَفٍّ وَاحِدٍ يُجْزِئُ. وَقَالَ بَعْضُهُمْ: تَفْرِيقُهُمَا أَحَبُّ إِلَيْنَا. وَقَالَ الشَّافِعِىُّ إِنْ جَمَعَهُمَا فِى كَفٍّ وَاحِدٍ، فَهُوَ جَائِزٌ. وَإِنْ فَرَّقَهُمَا، فَهُوَ أَحَبُّ إِلَيْنَا.]

Bize Yahya b. Musa, ona İbrahim b. Musa er-Râzî, ona Halid b. Abdullah, ona Amr b. Yahya, ona da babası (Yahya b. Umare), Adullah b. Zeyd'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: “Rasulullah’ın (sav), bir avucuyla (aynı anda) ağzına ve burnuna su verdiğini gördüm. Bunu üç defa yaptı.” [(Tirmizî şöyle demiştir:) Bu konuda Abdullah b. Abbas’tan nakledilen rivayet de vardır. Abdullah b. Zeyd’in bu hadisi hasen-garibtir. Malik, İbn Uyeyne ve başka bazı kişiler bu hadisi Amr b. Yahya’dan rivayet etmiş, ancak 'Rasulullah (sav), bir avucuyla (aynı anda) ağzına ve burnuna su verdi” cümlesini zikretmemişlerdir. Bu cümleyi sadece Halid b. Abdullah zikretmiştir. Halid b. Abdullah, hadisçiler nezdinde sika-hafız bir kimsedir. Bazı alimler, Bir avuçla (aynı anda) hem ağza hem de buruna su vermenin yeterli olduğunu söylemiştir. Bazıları ise, ağza ve burna su vermenin ayrı ayrı yapılmasının kendilerine daha hoş geldiğini ifade etmiştir. Şâfiî de: “Ağıza ve buruna tek avuçla su vermek caizdir fakat ayrı ayrı yapılırsa bu benim daha çok hoşuma gider' demiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 22, 1/41

حدثنا ابن أبي عمر حدثنا سفيان بن عيينة عن سعيد بن أبي عروبة عن قتادة عن حسان بن بلال عن عمار : عن النبي صلى الله عليه وسلم : مثله. [وفي الباب عن عثمان، وعائشة، وأم سلمة، وأنس، وابن أبي أوفى، وأبي أيوب. وسمعت إسحق بن منصور يقول: قال أحمد بن حنبل: قال ابن عيينة: لم يسمع عبد الكريم من حسان بن بلال حديث التخليل. وقال محمد بن اسماعيل: أصح شيء في هذا الباب، حديث عامر بن شقيق عن أبي وائل عن عثمان. وقال بهذا أكثر أهل العلم من أصحاب النبي صلى الله عليه وسلم ومن بعدهم؛ رأوا تخليل اللحية، وبه يقول الشافعي. وقال أحمد: إن سها عن تخليل اللحية فهو جائز. وقال إسحق: إن تركه ناسيا أو متأولا أجزأه، وإن تركه عامدا أعاد.]

Bize İbn Ebu Ömer, ona Süfyan b. Uyeyne, ona Said b. Ebu Arube, ona Katade, ona Hassân b. Bilal, ona da Ammar’dan (b. Yasir) Hz. Peygamber'den bu hadisin benzerini rivayet etmiştir. [(Tirmizî şöyle demiştir:) Bu konuda Osman, Âişe, Ümmü Seleme, Enes, İbn Ebu Evfâ ve Ebu Eyyûb’tan da nakledilen rivayetler vardır. İshâk b. Mansûr’u şöyle derken işittim: 'Ahmed b. Hanbel, İbn Uyeyne'den naklen, Abdulkerim'in, sakalları (parmaklalarla) aralama hakkındaki hadisi Hassan b. Bilâl’dan işitmediğini söylemiştir.' Muhammed b. İsmail: 'Bu konuda rivayet edilen en sahih hadis, Âmir b. Şakîk, ona Ebu Vâil, ona da Osman’ın rivayet ettiği hadistir.' demiştir. (Tirmizî şöyle demiştir:) Sahabe ve tabiun alimlerinin çoğunluğu bu şekilde; (abdest alırken) sakalların parmaklarla aralanması (böylece suyun sakalların arasına ulaştırılması) gerektiği yönünde, hüküm vermiştir. Ahmed b. Hanbel: Sakal arasına su geçirmeyi unutan kişinin abdestinin caiz olduğunu söylemiştir. İshak (b. Râhûye) ise: 'Kişi abdest alırken unutarak yahut sakal arasına su geçirmeyi unutarak yahut tevil ederek (gerekli olmadığını düşünerek) terk ederse abdesti caizdir; bilinçli olarak (kasden) terk ederse adestini iade eder.' demiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 23, 1/44

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ مُوسَى حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ عَنْ إِسْرَائِيلَ عَنْ عَامِرِ بْنِ شَقِيقٍ عَنْ أَبِى وَائِلٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ: "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُخَلِّلُ لِحْيَتَهُ." [قَالَ أَبُو عِيسَى: ’هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.’]

Bize Yahya b. Musa, ona Abdurrezzak, ona İsrail (İsrail b. Yunus), ona Amir b. Şakik, ona da Ebu Vail (Şakik b. Seleme), Osman b. Affan’nın şöyle dediğini rivayet etmiştir: “Rasulullah (sav) (abdest alırken) sakallarını (parmaklarıyla) aralardı (suyu sakallarının arasına ulaştırırdı.” [Tirmizî: 'Bu hadis hasen-sahihtir' demiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 23, 1/46

حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ رَافِعٍ وَإِسْمَاعِيلُ بْنُ تَوْبَةَ قَالاَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ زَكَرِيَّا بْنِ أَبِى زَائِدَةَ عَنْ حَارِثَةَ عَنْ عَمْرَةَ عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ: "كُنْتُ أَتَوَضَّأُ أَنَا وَرَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ إِنَاءٍ وَاحِدٍ، قَدْ أَصَابَتْ مِنْهُ الْهِرَّةُ قَبْلَ ذَلِكَ."

Bize Amr b. Rafi ve İsmail b. Tevbe, o ikisine Yahya b. Zekeriyya b. Ebu Zaide, ona Harise (b. Ebu Ricâl), ona da Amre (bt. Abdurrahman), Hz. Aişe'nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ben ve Hz. Peygamber (sav), daha önceden bir kedinin su içtiği aynı kaptan (beraber) abdest alırdık."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 32, /72

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ حَدَّثَنَا أَبُو دَاوُدَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ عَاصِمٍ الأَحْوَلِ عَنْ أَبِى حَاجِبٍ عَنِ الْحَكَمِ بْنِ عَمْرٍو: "أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم نَهَى أَنْ يَتَوَضَّأَ الرَّجُلُ بِفَضْلِ وَضُوءِ الْمَرْأَةِ."

Bize Muhammed b. Beşşar, ona Ebu Davud (et-Tayalisi), ona Asım el-Ahvel, ona Ebu Hâcib, Hakem b. Amr'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Hz. Peygamber (sav) erkeğin, kadının abdestinden artan su ile abdest almasını yasaklamıştır."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 34, /72

حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ مُحَمَّدٍ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ حَدَّثَنَا إِسْرَائِيلُ عَنْ سِمَاكٍ؛ (ح) وَحَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى حَدَّثَنَا وَهْبُ بْنُ جَرِيرٍ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ سِمَاكِ بْنِ حَرْبٍ عَنْ مُصْعَبِ بْنِ سَعْدٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "لاَ يَقْبَلُ اللَّهُ صَلاَةً إِلاَّ بِطُهُورٍ، وَلاَ صَدَقَةً مِنْ غُلُولٍ."

Bize Ali b. Muhammed, ona Veki', ona İsrâîl, ona Simâk; (T) Bize Muhammed b. Yahyâ, ona Vehb b. Cerîr, ona Şu'be, ona Simâk b. Harb, ona Mus'ab b. Sa'd, ona da İbn Ömer'in rivayet ettiğine göre Rasulullah (sav) şöyle buyurmuştur: "Allah, taharetsiz (abdestsiz) kılınan namazı ve ganimetten aşırılan maldan verilen sadakayı kabul etmez."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 2, /57

حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ وَجَرِيرٌ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ هِلاَلِ بْنِ يِسَافٍ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ قَيْسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "إِذَا تَوَضَّأْتَ فَانْتَثِرْ، وَإِذَا اسْتَجْمَرْتَ فَأَوْتِرْ." [قَالَ: وَفِى الْبَابِ عَنْ عُثْمَانَ، وَلَقِيطِ بْنِ صَبِرَةَ، وَابْنِ عَبَّاسٍ، وَالْمِقْدَامِ بْنِ مَعْدِيكَرِبَ، وَوَائِلِ بْنِ حُجْرٍ، وَأَبِى هُرَيْرَةَ. قَالَ أَبُو عِيسَى: ’حَدِيثُ سَلَمَةَ بْنِ قَيْسٍ، حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.’ وَاخْتَلَفَ أَهْلُ الْعِلْمِ فِيمَنْ تَرَكَ الْمَضْمَضَةَ وَالاِسْتِنْشَاقَ. فَقَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ: إِذَا تَرَكَهُمَا فِى الْوُضُوءِ حَتَّى صَلَّى، أَعَادَ الصَّلاَةَ. وَرَأَوْا ذَلِكَ فِى الْوُضُوءِ، وَالْجَنَابَةِ سَوَاءً. وَبِهِ يَقُولُ ابْنُ أَبِى لَيْلَى، وَعَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْمُبَارَكِ، وَأَحْمَدُ، وَإِسْحَاقُ. وَقَالَ أَحْمَدُ: الاِسْتِنْشَاقُ أَوْكَدُ مِنَ الْمَضْمَضَةِ. قَالَ أَبُو عِيسَى: وَقَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ: يُعِيدُ فِى الْجَنَابَةِ، وَلاَ يُعِيدُ فِى الْوُضُوءِ. وَهُوَ قَوْلُ سُفْيَانَ الثَّوْرِىِّ، وَبَعْضِ أَهْلِ الْكُوفَةِ. وَقَالَتْ طَائِفَةٌ: ’لاَ يُعِيدُ فِى الْوُضُوءِ وَلاَ فِى الْجَنَابَةِ، لأَنَّهُمَا سُنَّةٌ مِنَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم، فَلاَ تَجِبُ الإِعَادَةُ عَلَى مَنْ تَرَكَهُمَا فِى الْوُضُوءِ وَلاَ فِى الْجَنَابَةِ. وَهُوَ قَوْلُ مَالِكٍ، وَالشَّافِعِىِّ فِى آخِرَةٍ.’]

Bize Kuteybe b. Said, ona Hammad b. Zeyd ve Cerir, onlara Mansur (b. Mu'temir), ona Hilal b. Yisaf, ona da Seleme b. Kays, Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Abdest aldığın zaman burnunu iyice temizle. Taşla taharetlendiğin zaman da (kullandığın taşın sayısını) tek yap." [Tirmizi şöyle demiştir: Bu konuda Osman, Lakît b. Sabire, İbn Abbâs, Mikdam b. Ma’dîkerib, Vâil b. Hucr ve Ebu Hüreyre’den rivayet edilen hadisler de vardır. Ebû İsa (Tirmizî): 'Seleme b. Kays’ın bu hadisi hasen-sahihtir.' demiştir. Alimler, (abdest alırken) ağıza ve buruna su verme konusunda ihtilaf etmişlerdir. Bir kısmı abdest alırken ağıza ve buruna su vermeyi terk edip sonrasında namaz kılan kişi, namazını iade eder demiş ve bunu hem abdestte hem de gusülde de aynı şekilde gerekli görmüşlerdir. İbn Ebu Leyla, Abdullah b. Mübarek, Ahmed ve İshak bu görüştedirler. Ahmed b. Hanbel: Abdest için buruna su vermenin ağıza su vermekten daha önemli (gerekli) olduğunu söylemiştir. Ebû İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bir grup âlim, '(ağza ve buruna su verme terk edilirse) guslün iade edileceğini fakat abdestin tekrar edilmeyeceğini söylemiştir. Süfyan es Sevrî ve bazı Kufelilerin görüşü bu doğrultudadır. Başka bir gurup alim ise şöyle demiştir: '(Abdestte ve gusülde ağız ve buruna su vermeyi terk eden kişi), ne abdestini ne de guslünü iade eder. Çünkü ağıza ve buruna su vermek, Rasulullah’ın (sav) sünnetidir. Şu halde (sünnet olduğu için) abdestte de gusülde de bunları terk edene iade gerekmez. Bu, Malik ve Şafiî’nin sonraki görüşüdür.']

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 21, 1/40