حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سَعِيدٍ الْجَوْهَرِىُّ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ ابْنِ أَبِى الزِّنَادِ عَنْ مُوسَى بْنِ عُقْبَةَ عَنْ صَالِحٍ مَوْلَى التَّوْأَمَةِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "إِذَا قُمْتَ إِلَى الصَّلاَةِ فَأَسْبِغِ الْوُضُوءَ، وَاجْعَلِ الْمَاءَ بَيْنَ أَصَابِعِ يَدَيْكَ وَرِجْلَيْكَ."

Bize İbrahim b. Said el-Cevherî, ona Sa’d b. Abdulhamîd b. Cafer, ona İbn Ebû Zinâd, ona Musa b. Ukbe, ona Tev’eme'nin azatlısı Salih (b. Ebu Salih), ona da İbn Abbâs, Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Namaz kılmak istediğin zaman (adaplarına özen göstererek) abdesti tastamam al. El ve ayak parmaklarını da arala (aralarına suyu ulaştır)."

Açıklama: Elbani bu hadisin hasen sahih olduğunu ifade etmiştir

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 54, /82

حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ سُهَيْلِ بْنِ أَبِى صَالِحٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "وَيْلٌ لِلأَعْقَابِ مِنَ النَّارِ." [قَالَ: ’وَفِى الْبَابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، وَعَائِشَةَ، وَجَابِرٍ، وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَارِثِ هُوَ ابْنُ جَزْءٍ الزُّبَيْدِىُّ، وَمُعَيْقِيبٍ، وَخَالِدِ بْنِ الْوَلِيدِ، وَشُرَحْبِيلَ بْنِ حَسَنَةَ، وَعَمْرِو بْنِ الْعَاصِ، وَيَزِيدَ بْنِ أَبِى سُفْيَانَ.’ قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ أَبِى هُرَيْرَةَ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَقَدْ رُوِىَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ: ’وَيْلٌ لِلأَعْقَابِ وَبُطُونِ الأَقْدَامِ مِنَ النَّارِ.’ قَالَ: وَفِقْهُ هَذَا الْحَدِيثِ أَنَّهُ لاَ يَجُوزُ الْمَسْحُ عَلَى الْقَدَمَيْنِ، إِذَا لَمْ يَكُنْ عَلَيْهِمَا خُفَّانِ أَوْ جَوْرَبَانِ.’]

Bize Kuteybe (b. Said), ona Abdulaziz b. Muhammed, ona Süheyl b. Ebu Salih, ona babası (Semmân, Zekvân b. Abdullah ), ona da Ebu Hureyre Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: “Ateşte yanacak olan topukların vay haline!” [Tirmizi: 'Bu konuda Abdullah b. Amr, Âişe, Cabir, Abdullah b. el-Haris -İbn Cez’ ez-Zübeydî-, Mu'aykîb, Halid b. Velid, Şurahbîl b. Hasene, Amr b. Âs ve Yezîd b. Ebu Süfyan’dan rivayet edilen hadisler de vardır' demiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: 'Ebu Hüreyre'nin bu hadisi hasen-sahihtir. Rasulullah’ın (sav): 'Ateşte yanacak olan topukların ve ayak içlerinin vay haline!' buyurduğu da rivayet edilmiştir.' Tirmizî: 'Bu hadisten (fıkhî olarak) çıkarılan sonuç, çorap ve mest giyilmeksizin, çıplak ayaklar üzerine mesh etmenin caiz olmadığıdır.' açıklamasını yapmıştır.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 31, 1/58

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا شَرِيكٌ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَقِيلٍ عَنِ الرُّبَيِّعِ: "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم تَوَضَّأَ، فَمَسَحَ ظَاهِرَ أُذُنَيْهِ وَبَاطِنَهُمَا."

Bize Ebu Bekir b. Şube, ona Şerik (b. Abdullah), ona da Abdullah b. Muhammed b. Akîl, Rubeyyi'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Nebi (sav), abdest alırken kulaklarının içini ve dışını mesh etti.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 52, /81

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَعَلِىُّ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالاَ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَقِيلٍ عَنِ الرُّبَيِّعِ بِنْتِ مُعَوِّذِ ابْنِ عَفْرَاءَ قَالَتْ: "تَوَضَّأَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم فَأَدْخَلَ إِصْبَعَيْهِ فِى جُحْرَىْ أُذُنَيْهِ."

Bize Ebu Bekir b. Ebu Şeybe ve Ali b. Muhammed, onlara Vekî' (b. Cerrah), ona Hasan b. Salih, ona da Abdullah b. Muhammed b. Akîl, Rubeyyi' bt. Muavviz b. Afrâ'nın şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Hz. Peygamber (sav), abdest alırken iki parmağını kulak deliklerine soktu."

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 52, /81

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حُمَيْدٍ الرَّازِىُّ حَدَّثَنَا سَلَمَةُ بْنُ الْفَضْلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ حُمَيْدٍ عَنْ أَنَسٍ: "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَتَوَضَّأُ لِكُلِّ صَلاَةٍ، طَاهِرًا أَوْ غَيْرَ طَاهِرٍ." قَالَ: قُلْتُ لأَنَسٍ: ’فَكَيْفَ كُنْتُمْ تَصْنَعُونَ أَنْتُمْ؟’ قَالَ: ’كُنَّا نَتَوَضَّأُ وُضُوءًا وَاحِدًا.’ [قَالَ أَبُو عِيسَى: وَحَدِيثُ حُمَيْدٍ عَنْ أَنَسٍ، حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ مِنْ هَذَا الْوَجْهِ. وَالْمَشْهُورُ عِنْدَ أَهْلِ الْحَدِيثِ حَدِيثُ عَمْرِو بْنِ عَامِرٍ (الأَنْصَارِىِّ) عَنْ أَنَسٍ. وَقَدْ كَانَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ يَرَى الْوُضُوءَ لِكُلِّ صَلاَةٍ اسْتِحْبَابًا، لاَ عَلَى الْوُجُوبِ.]

Bize Muhammed b. Humeyd er-Razî, ona Seleme b. Fadl, ona Muhammed b. İshak, ona da Humeyd (b. Tarhan), Enes b. Malik'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah (sav), (o esnada) ister abdestli olsun isterse olmasın, her namaz için abdest alırdı." Humeyd (b. Tarhan) şöyle demiştir: 'Enes'e, 'Peki siz nasıl yapardınız?' diye sordum. Enes: 'Biz tek bir abdest alırdık.' cevabını verdi.' [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: 'Humeyd'in Enes'ten naklettiği bu rivayet, bu tarikiyle hasen-garib bir hadistir. Hadis ehli nezdinde meşhur olan husus, Amr b. Âmir el-Ensarî'nin Enes'ten naklettiği hadistir. Âlimlerin bazıları, her namaz için abdest almanın vacip değil, müstehap olduğu görüşündedir.']

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 44, 1/86

حَدَّثَنَا عَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ مُحَمَّدٍ الرَّقَاشِىُّ حَدَّثَنَا مَعْمَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى رَافِعٍ حَدَّثَنِى أَبِى عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى رَافِعٍ عَنْ أَبِيهِ: "أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا تَوَضَّأَ، حَرَّكَ خَاتَمَهُ."

Bize Abdülmelik b. Muhammed er-Rakkâşî, ona Ma’mer b. Muhammed b. Ubeydullah b. Ebu Rafi’, ona da Ubeydullah b. Ebu Rafi’, babasının (Ebu Rafi’) şöyle dediğini rivayet etmiştir: “Rasulullah (sav) abdest aldığı zaman yüzüğünü (altı iyice ıslansın diye) hareket ettirirdi.”

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 54, /82

حَدَّثَنَا الرَّبِيعُ بْنُ سُلَيْمَانَ وَحَرْمَلَةُ بْنُ يَحْيَى قَالاَ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِيسَ الشَّافِعِىُّ قَالَ أَنْبَأَنَا مَالِكُ بْنُ أَنَسٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِيهِ: أَنَّهُ قَالَ لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَيْدٍ - وَهُوَ جَدُّ عَمْرِو بْنِ يَحْيَى -: ’هَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تُرِيَنِى كَيْفَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَتَوَضَّأُ؟’ فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ زَيْدٍ: ’نَعَمْ.’ فَدَعَا بِوَضُوءٍ، فَأَفْرَغَ عَلَى يَدَيْهِ، فَغَسَلَ يَدَيْهِ مَرَّتَيْنِ. ثُمَّ تَمَضْمَضَ، وَاسْتَنْثَرَ ثَلاَثًا. ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ ثَلاَثًا. ثُمَّ غَسَلَ يَدَيْهِ مَرَّتَيْنِ مَرَّتَيْنِ إِلَى الْمِرْفَقَيْنِ. ثُمَّ مَسَحَ رَأْسَهُ بِيَدَيْهِ، فَأَقْبَلَ بِهِمَا وَأَدْبَرَ، بَدَأَ بِمُقَدَّمِ رَأْسِهِ، ثُمَّ ذَهَبَ بِهِمَا إِلَى قَفَاهُ، ثُمَّ رَدَّهُمَا حَتَّى رَجَعَ إِلَى الْمَكَانِ الَّذِى بَدَأَ مِنْهُ. ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَيْهِ.

Bize Rabi' b. Süleyman ve Harmele b. Yahya, o ikisine Muhammed b. İdris eş-Şâfiî, ona Malik b. Enes, ona da Amr b. Yahya, babasının (Yahya b. Umare) şöyle dediğini rivayet etmiştir: Yahya b. Umare, Abdullah b. Zeyd'e -bu şahıs, Amr b. Yahya'nın dedesidir- 'bana Rasulullah'ın (sav) nasıl abdest aldığını gösterebilir misin?' diye sordu. Abdullah b. Zeyd de 'Evet' cevabını verdi ve abdest suyu istedi. (Su gelince) Önce eline su döküp iki defa yıkadı. Sonra üç kez ağzına su aldı, (üç kez de) burnunu (sümkürerek) iyice temizledi. Daha sonra yüzünü üç kez, kollarını da ikişer kez dirseklerine kadar yıkadı. Sonrasında başını eliyle mesh etti. (Bunu yaparken) Ellerini (başına sürerek) başının önüne ve arkasına hareket ettirdi; (ellerini) başının ön tarafından başlayıp ensesine kadar götürdü, sonra arkadan öne doğru getirerek tekrar başladığı yere döndü. En sonunda da ayaklarını yıkadı.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 51, /80

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَعَلِىُّ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالاَ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ هِلاَلِ بْنِ يِسَافٍ عَنْ أَبِى يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: رَأَى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَوْمًا يَتَوَضَّئُونَ وَأَعْقَابُهُمْ تَلُوحُ، فَقَالَ: "وَيْلٌ لِلأَعْقَابِ مِنَ النَّارِ، أَسْبِغُوا الْوُضُوءَ."

Bize Ebu Bekir b. Ebu Şeybe ve Ali b. Muhammed, o ikisine Veki’ (b. Cerrah), ona Süfyan (es-Sevrî), ona Mansur (b. Mu'temir), ona Hilal b. Yesâf, ona da Ebu Hâtim (Misda' el-Eslemî), Abdullah b. Ömer'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: “Rasulullah (sav), abdest alan fakat toplukları (düzgün yıkanmadığı için kuru kalan) parlayan bir topluluk gördü. (Bu durumu hoş karşılamayan) Rasulullah (sav): "Ateşte yanacak topukların vay haline! Abdesti tam alınız" buyurdu.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 55, /82

حَدَّثَنَا نَصْرُ بْنُ عَلِىٍّ الْجَهْضَمِىُّ وَأَحْمَدُ بْنُ أَبِى عُبَيْدِ اللَّهِ السَّلِيمِىُّ الْبَصْرِىُّ قَالاَ حَدَّثَنَا أَبُو قُتَيْبَةَ سَلْمُ بْنُ قُتَيْبَةَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِىٍّ الْهَاشِمِىِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الأَعْرَجِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "جَاءَنِى جِبْرِيلُ فَقَالَ: ’يَا مُحَمَّدُ، إِذَا تَوَضَّأْتَ فَانْتَضِحْ’." [قَالَ أَبُو عِيسَى: هَذَا حَدِيثٌ غَرِيبٌ. قَالَ: وَسَمِعْتُ مُحَمَّدًا يَقُولُ: ’الْحَسَنُ بْنُ عَلِىٍّ الْهَاشِمِىُّ’ مُنْكَرُ الْحَدِيثِ.’ قَالَ: وَفِى الْبَابِ عَنْ أَبِى الْحَكَمِ بْنِ سُفْيَانَ، وَابْنِ عَبَّاسٍ، وَزَيْدِ بْنِ حَارِثَةَ، وَأَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ. وَقَالَ بَعْضُهُمْ: ’سُفْيَانُ بْنُ الْحَكَمِ أَوِ الْحَكَمُ بْنُ سُفْيَانَ’، وَاضْطَرَبُوا فِى هَذَا الْحَدِيثِ.]

Bize Nasr b. Ali el-Cehdamî ve Ahmed b. Ebu Ubeydullah es-Selîmî el-Basrî, onlara Ebu Kuteybe Selm b. Kuteybe, ona Hasan b. Ali el-Haşimî, ona Abdurrahman A’rec, ona da Ebu Hüreyre, Hz. Peygamber’in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Cibrîl bana geldi ve 'Ey Muhammed, abdest aldığında (vesveseyi önlemek için elbisenin ön tarafına) su serp' dedi." [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: 'Bu, garîb bir hadistir.' demiştir. Tirmizi: 'Muhammed'i (Buharî’yi), Hasan b. Ali el Haşimî'nin 'münkeru'l-hadis (hadisleri münker olan) bir ravi' olduğunu söylerken işittim' demiştir. Tirmizî şöyle demiştir: 'Bu konuda Ebu’l Hakem b. Süfyan, İbn Abbas, Zeyd b. Harise ve Ebu Said el Hudrî’den nakledilen rivayetler de vardır. Bazı hadisçiler (Ebu'l-Hakem b. Süfyan'ın hadisini naklederken onun adını) Süfyan b. Hakem ve Hakem b. Süfyan olarak (iki farklı şekilde) söylemiş ve bu hadiste ızdıraba (çözülemeyen bir ihtilafa) düşmüşlerdir.']

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 38, 1/71

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ حَدَّثَنَا أَبُو دَاوُدَ الطَّيَالِسِىُّ حَدَّثَنَا خَارِجَةُ بْنُ مُصْعَبٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ عُبَيْدٍ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ عُتَىِّ بْنِ ضَمْرَةَ السَّعْدِىِّ عَنْ أُبَىِّ بْنِ كَعْبٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "إِنَّ لِلْوُضُوءِ شَيْطَانًا يُقَالُ لَهُ الْوَلْهَانُ، فَاتَّقُوا وَسْوَاسَ الْمَاءِ." [قَالَ: وَفِى الْبَابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُغَفَّلٍ. قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ أُبَىِّ بْنِ كَعْبٍ، حَدِيثٌ غَرِيبٌ، وَلَيْسَ إِسْنَادُهُ بِالْقَوِىِّ وَالصَّحِيحِ عِنْدَ أَهْلِ الْحَدِيثِ، لأَنَّا لاَ نَعْلَمُ أَحَدًا أَسْنَدَهُ غَيْرَ خَارِجَةَ. وَقَدْ رُوِىَ هَذَا الْحَدِيثُ مِنْ غَيْرِ وَجْهٍ عَنِ الْحَسَنِ قَوْلَهُ. وَلاَ يَصِحُّ فِى هَذَا الْبَابِ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم شَىْءٌ. وَخَارِجَةُ لَيْسَ بِالْقَوِىِّ عِنْدَ أَصْحَابِنَا وَضَعَّفَهُ ابْنُ الْمُبَارَكِ .

Bize Muhmmed b. Beşşar (el-Abdî), ona Ebu Davud et-Tayalisî, ona Harice b. Mus’ab, ona Yunus b. Ubeyd, ona Hasan (el-Basrî), ona Utey b. Damra es-Sa’dî, ona da Übey b. Ka’b, Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Abdestin Velehan adıyla anılan bir şeytanı vardır. Bundan dolayı su (abdest) vesvesesinden sakının." [Tirmizi: 'Bu konuda Abdullah b. Amr ve Abdullah b. Muğaffel’den rivayet edilen hadisler de vardır' demiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: 'Übey b. Ka’b’ın bu hadisi garîb bir rivayettir. Hadisin senedi hadisçiler nezdinde pek sağlam ve sahih değildir. Çünkü Hârice’den başka bu hadisi Hz. Peygamber'e nisbet eden birini bilmiyoruz. Bu hadis başka yollarla Hasan’ın sözü rivayet edilmiştir. Bu konuda Hz. Peygamber’den (sav) nakledilen sahih hiç bir hadis yoktur. Hârice, hadisçilerin nazarında sağlam bir ravi değildir. İbn’ül Mübarek, onu zayıf saymaktadır.']

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 43, 1/84