حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بن أَحْمَدَ الشامي الْكُوفِيُّ، حَدَّثَنَا أَبُو كُرَيْبٍ، حَدَّثَنَا عُبَيْدُ بن مُحَمَّدٍ، حَدَّثَنَا صَبَّاحُ الْمُزَنِيُّ، عَنْ عَطَاءِ بن السَّائِبِ، عَنْ سَعِيدِ بن جُبَيْرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ:إِذَا عَطَسَ أَحَدُكُمْ، فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ، قَالَتِ الْمَلائِكَةُ رَبُّ الْعَالَمِينَ فَإِذَا، قَالَ: رَبُّ الْعَالَمِينَ، قَالَتِ الْمَلائِكَةُ: رَحِمَكَ اللَّهُ.

Açıklama: Ravilerden Sabbah b. Yahya el-Müzeni münkerul hadis olmakla tenkid edilmektedir.( İbn Hacer, Lisan, IV, 182; Buhari, Tarih, IV, 314; İbn Ebû Hâtim, el-Cerh, IV, 442) Ubeyd b. Muhammed el-Muharibi münkerul-hadis, zayıf bir ravidir.(Mizzi, tehzibul-kemal, XIX, 231) 1. Rivayette meleklerin kula aksırdığında "elhamdülillah" dediğinde teşmitte bulunmadığına, 2. Kul aksırdığında "elhamdülilahi rabbil alemin" dediğinde meleklerinde teşmitte bulunarak "Allah sana rahmet etsin" diyecekleri ifade edilmektedir. Allah'ın Rab sıfatının zikrilmesi bir gereklilik olsaydı Hz. Peygamber (sav) akasırana "elhamdülillah" dediğinde teşmitte bulunmaz veya uyarırdı. Bu yorumun sonraki dönemde ravilerce ilave edildiğini gösteren bir husustur.

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بن أَحْمَدَ بن أَبِي خَيْثَمَةَ , حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بن عَبْدِ اللَّهِ الْمُخَرِّمِيُّ , حَدَّثَنَا الأَسْوَدُ بن عَامِرٍ , حَدَّثَنَا إِسْرَائِيلُ , عَنْ أَسْبَاطِ بن عَزْرَةَ , عَنْ جَعْفَرِ بن أَبِي وَحْشِيَّةَ , عَنْ مُجَاهِدٍ , عَنِ ابْنِ عُمَرَ , قَالَ:كُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ , فَعَطَسَ فَحَمِدَ اللَّهَ , فَقَالُوا: يَرْحَمُكَ اللَّهُ , فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:يَهْدِيكُمُ اللَّهُ وَيُصْلِحُ بَالَكُمْ.

Açıklama: Esbat b. Azre hakkında Buhari bir şey demezken( Tarihul-kebir, II, 53), İbn Ebu Hatim meçhul (hal) olduğunu ifade etmektedir. (İlel, II, 231). 1.Teşmit edenlere aksıran yerine orada bulunan dini veya resmi büyük birinin karşılık vermesi mümkündür. 2. Teşmitte bulunanlara dua olarak "Allah size hidayet etsin ve halinizi ıslah etsin" denilebilir.

حَدَّثَنَا أَبُو شُعَيْبٍ عَبْدُ اللَّهِ بن الْحَسَنِ الْحَرَّانِيُّ، حَدَّثَنَا يَحْيَى بن عَبْدِ اللَّهِ الْبَابْلُتِّيُّ، حَدَّثَنَا الأَوْزَاعِيُّ، حَدَّثَنِي يَحْيَى بن أَبِي كَثِيرٍ، حَدَّثَنَا هِلالُ بن أَبِي مَيْمُونَةَ، حَدَّثَنِي عَطَاءُ بن يَسَارٍ، حَدَّثَنِي مُعَاوِيَةُ بن الْحَكَمِ السُّلَمِيُّ، قَالَ: بَيْنَمَا أَنَا مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، إِذْ عَطَسَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ، فَقُلْتُ: يَرْحَمُكَ اللَّهُ، فَحَدَّقَنِي الْقَوْمُ بِأَبْصَارِهِمْ، قُلْتُ: وَاثُكْلَ أُمَّاهُ، مَا لَكُمْ تَنْظُرُونَ إِلَيَّ؟، قَالَ: فَضَرَبَ الْقَوْمُ بِأَيْدِيهِمْ عَلَى أَفْخَاذِهِمْ، فَلَمَّا رَأَيْتُهُمْ يُسَكِّتُونِي لَكِنِّي سَكَتُّ، فَلَمَّا انْصَرَفَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، بِأَبِي هُوَ وَأُمِّي مَا رَأَيْتُ مُعَلِّمًا قَبْلَهُ وَلا بَعْدَهُ أَحْسَنَ تَعْلِيمًا مِنْهُ، وَاللَّهِ مَا ضَرَبَنِي، وَلا كَهَرَنِي، وَلا سَبَّنِي، وَلَكِنْ قَالَ:"إِنَّ صَلاتَنَا هَذِهِ لا يَصْلُحُ فِيهَا شَيْءٌ مِنْ كَلامِ النَّاسِ، وَإِنَّمَا هِيَ التَّسْبِيحُ، وَالتَّكْبِيرُ، وَتِلاوَةُ الْقُرْآنِ”,

Açıklama: Ravilerden Yahya b. Abdullah el-Bablutî zayıf bir ravidir. (Zehebî, Siyer, XIX, 298) 1. Hata yapan bilgisiz birine gösterilen tepki daha olumsuz tepkiler vermesine sebep olmaktadır. 2. Eğitimci hata yapana veya hataya eleştiri getirmek yerine doğru olanı öğretmesi daha uygun yöntemdir. 3.İbadet esnasında huzuru kaçıracak davranış ve dünya kelamı olmaması gerekir. 4. Namazda aksırana teşmitte bulunulmaz.

حدثنا أحمد بن يحيى بن خالد بن حيان الرقي، قال: ثنا عمرو بن خالد الحراني(ح) وحدثنا محمد بن عمرو بن خالد الحرانيى قال ثنا ابي قال ثنا ابن لهيعة عن ابي الأسود عن عبيد قال سمعت عبدالله بن جعفر قال كان رسول الله صلى الله عليه وسلم إذا عطس حمدالله فيقول له : يرحمك الله فيقول: يهديكم الله ويصلح بالكم

Açıklama: Abdullah b. Lehia ihtilat etmiş bir ravidir.(İbn Hacer, Lisan, VI, 277)

عبد الرزاق عن إسرائيل بن يونس عن عيسى بن أبي عزة قال : شهدت عامرا الشعبي يشمت العاطس والامام يخطب يوم الجمعة.

• Abdürrezzak b. Hemmam Musannef Cum'a 5438, 3/227

عبد الرزاق عن الثوري عن عبد الله بن سعيد بن ابن أبي هند قال : أرسلني أبي إلى ابن المسيب أسأله عن الرجل يعطس يوم الجمعة ، والامام يخطب الجمعة أشمته ؟ فقال : لا.

• Abdürrezzak b. Hemmam Musannef Cum'a 5439, 3/227

أَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ فُورَكَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ حَدَّثَنَا يُونُسُ حَدَّثَنَا أَبُو دَاوُدَ حَدَّثَنَا حَرْبُ بْنُ شَدَّادٍ وَأَبَانُ بْنُ يَزِيدَ عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِى كَثِيرٍ عَنْ هِلاَلِ بْنِ أَبِى مَيْمُونَةَ عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ الْحَكَمِ السُّلَمِىِّ قَالَ : صَلَّيْتُ مَعَ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- فَعَطَسَ رَجُلٌ إِلَىَّ جَنْبِى فَقُلْتُ : يَرْحَمُكَ اللَّهُ ، فَرَمَانِى الْقَوْمُ بِأَبْصَارِهِمْ فَقُلْتُ : وَاثُكْلَ أُمِّيَاهُ ، مَا لِى أَرَاكُمْ تَنْظُرُونَ إِلَىَّ وَأَنَا أُصَلِّى؟ فَجَعَلُوا يَضْرِبُونَ بِأَيْدِيهِمْ عَلَى أَفْخَاذِهِمْ يُصَمِّتُونِى ، فَلَمَّا قَضَى رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- الصَّلاَةَ فَبِأَبِى وَأُمِّى مَا رَأَيْتُ قَبْلَهُ وَلاَ بَعْدَهُ أَحْسَنَ تَعْلِيمًا مِنْهُ ، وَاللَّهِ مَا كَهَرَنِى وَلاَ سَبَّنِى وَلاَ ضَرَبَنِى ، وَلَكِنَّهُ قَالَ لِى :« إِنَّ صَلاَتَنَا هَذِهِ لاَ يَصْلُحُ فِيهَا شَىْءٌ مِنْ كَلاَمِ النَّاسِ ، إِنَمَّا هُوَ الصَّلاَةُ وَالتَّسْبِيحُ وَالتَّحْمِيدُ وَقِرَاءَةُ الْقُرْآنِ ». أَوْ كَالَّذِى قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- ثُمَّ ذَكَرَ مَا ذَكَرَ الأَوْزَاعِىُّ مِنَ التَّطَيُّرِ وَغَيْرِهِ. {ش} قَالَ الشَّافِعِىُّ رَحِمَهُ اللَّهُ وَلَمْ يُحْكَ أَنَّ النَّبِىَّ -صلى الله عليه وسلم- أَمَرَهُ بِإِعَادِةٍ وَحُكِىَ أَنَّهُ تَكَلَّمَ وَهُوَ جَاهِلٌ بِذَلِكَ.

• Beyhakî Sünen-i Kebir Salât 3397, 4/272

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الأَعْلَى الصَّنْعَانِىُّ حَدَّثَنَا عُمَرُ بْنُ عَلِىٍّ الْمُقَدَّمِىُّ حَدَّثَنَا نَافِعُ بْنُ عُمَرَ الْجُمَحِىُّ عَنْ بِشْرِ بْنِ عَاصِمٍ سَمِعَهُ يُحَدِّثُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ: « إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْبَلِيغَ مِنَ الرِّجَالِ الَّذِى يَتَخَلَّلُ بِلِسَانِهِ كَمَا تَتَخَلَّلُ الْبَقَرَةُ » . قَالَ أَبُو عِيسَى :هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ مِنْ هَذَا الْوَجْهِ . وَفِى الْبَابِ عَنْ سَعْدٍ .

Bize Muhammed b. Abdül'a'lâ es-San'ânî, ona Ömer b. Ali el-Mukaddemî, ona Nâfi b. Ömer el-Cumahî, ona Bişr b. Âsım, ona babası, ona da Abdullah b. Amr (ra) Rasûlullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivâyet etmiştir: "Yüce Allah, sığırların dilleriyle yalandıkları gibi, dilleriyle yalanan belâğatçıdan hoşlanmaz Ebû İsa şöyle demiştir: Bu şekliyle bu hadis hasen-garîbdir. Bu konuda Sa'd'dan da hadis rivayet edilmiştir.

Açıklama: İnsanın diliyle yalanması ifadesinden maksat, güzel konuştuğunu göstermek için avurdunu çatlata çatlata konuşmak, sığırın otları ağzına doldurduğu gibi kelimeleri ağzına doldurarak konuşmaktır. Burada maksat; hayra hizmet amacı taşımayan, gereksiz ve zorlama olarak edebiyat ve belâğat gösterisine kalkışan, laf cambazlığı yapan, lügat paralayan ve bunu da geçim vasıtası hâline getiren insanlardır. Hiç şüphesiz ki burada mutlak olarak güzel söz, edebî kelâm, fasîh ve belîğ konuşma zemmedilmemektedir. Çünkü bizzat Kur’ân-ı Kerîm, insanların benzerini söylemekten âciz kaldıkları bir belâğat şaheseridir. Hz. Peygamber de insanların en güzel, en edebî ve en fasîh konuşanı idi. Dolayısıyla belâğat ve edebiyat, mutlak olarak kötülenemez. Aksine burada böyle sözlerle zihinleri çelmek, insanları etkileyip meşrû olmayan hedeflere yöneltmek kötülenmektedir. Şüphesiz ki bu tür konuşmalarda yalan çokça bulunduğu gibi, riyâ ve gösteriş de ana gâyelerden biridir. Bu rivâyette hayvanların otla beslendiği gibi, o insanların da laf cambazlığı ile beslendikleri şeklinde bir teşbihten de söz edilebilir.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Edeb 72, 5/141

حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ حَدَّثَنَا اللَّيْثُ عَنْ عُقَيْلٍ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ سَعِيدِ بْنِ الْمُسَيَّبِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ « مَنْ قَالَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَالإِمَامُ يَخْطُبُ أَنْصِتْ فَقَدْ لَغَا » . قَالَ وَفِى الْبَابِ عَنِ ابْنِ أَبِى أَوْفَى وَجَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ . قَالَ أَبُو عِيسَى حَدِيثُ أَبِى هُرَيْرَةَ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ . وَالْعَمَلُ عَلَيْهِ عِنْدَ أَهْلِ الْعِلْمِ. كَرِهُوا لِلرَّجُلِ أَنْ يَتَكَلَّمَ وَالإِمَامُ يَخْطُبُ وَقَالُوا إِنْ تَكَلَّمَ غَيْرُهُ فَلاَ يُنْكِرْ عَلَيْهِ إِلاَّ بِالإِشَارَةِ . وَاخْتَلَفُوا فِى رَدِّ السَّلاَمِ وَتَشْمِيتِ الْعَاطِسِ وَالإِمَامُ يَخْطُبُ: فَرَخَّصَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ فِى رَدِّ السَّلاَمِ وَتَشْمِيتِ الْعَاطِسِ وَالإِمَامُ يَخْطُبُ. وَهُوَ قَوْلُ أَحْمَدَ وَإِسْحَاقَ . وَكَرِهَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ مِنَ التَّابِعِينَ وَغَيْرِهِمْ ذَلِكَ. وَهُوَ قَوْلُ الشَّافِعِىِّ .

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 16, 2/387

وَحَدَّثَنِى عَنْ مَالِكٍ أَنَّهُ بَلَغَهُ أَنَّ رَجُلاً عَطَسَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَالإِمَامُ يَخْطُبُ فَشَمَّتَهُ إِنْسَانٌ إِلَى جَنْبِهِ فَسَأَلَ عَنْ ذَلِكَ سَعِيدَ بْنَ الْمُسَيَّبِ فَنَهَاهُ عَنْ ذَلِكَ وَقَالَ لاَ تَعُدْ .

• İmam Mâlik Muvatta' Cumua 235, 1/35