حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ مُسْهِرٍ عَنِ الشَّيْبَانِىِّ عَنِ الْوَلِيدِ بْنِ الْعَيْزَارِ عَنْ سَعْدِ بْنِ إِيَاسٍ أَبِى عَمْرٍو الشَّيْبَانِىِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَىُّ الْعَمَلِ أَفْضَلُ قَالَ: "الصَّلاَةُ لِوَقْتِهَا." قَالَ قُلْتُ ثُمَّ أَىٌّ قَالَ: "بِرُّ الْوَالِدَيْنِ." قَالَ قُلْتُ ثُمَّ أَىٌّ قَالَ: "الْجِهَادُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ." فَمَا تَرَكْتُ أَسْتَزِيدُهُ إِلاَّ إِرْعَاءً عَلَيْهِ.

Bize Ebu Bekir b. Ebu Şeybe, ona Ali b. Müshir, ona Şeybanî, ona Velid b. Ayzar, ona Sa'd b. İyas Ebu Amr eş-Şeybani, ona Abdullah b. Mesud (ra) şöyle rivayet etmiştir: Rasulullah'a (sav) hangi amel daha üstündür? diye sordum: "Vaktinde kılınan namazdır" buyurdu. Sonra hangisidir? diye sordum: "Anne babaya iyiliktir" buyurdu. Sonra hangisidir? diye sordum: "Allah yolunda cihattır" buyurdu. Onu yormamak için daha fazlasını sormadım.

Açıklama: Kültürümüzde Hadisler projesini ilgilendiren değişik lafızlı kısım: أَفْضَلُ الأَعْمَالِ الصَّلاَةُ لِوَقْتِهَا

• Müslim Sahîh-i Müslim İmân 252, /59

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ ح وَحَدَّثَنِى أَبُو بَكْرِ بْنُ نَافِعٍ - وَاللَّفْظُ لَهُ - حَدَّثَنَا غُنْدَرٌ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ كُهَيْلٍ عَنْ مُسْلِمٍ الْبَطِينِ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ كَانَتِ الْمَرْأَةُ تَطُوفُ بِالْبَيْتِ وَهِىَ عُرْيَانَةٌ فَتَقُولُ مَنْ يُعِيرُنِى تِطْوَافًا تَجْعَلُهُ عَلَى فَرْجِهَا وَتَقُولُ الْيَوْمَ يَبْدُو بَعْضُهُ أَوْ كُلُّهُ فَمَا بَدَا مِنْهُ فَلاَ أُحِلُّهُ فَنَزَلَتْ هَذِهِ الآيَةَ ( خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ )

Bize Muhammed b. Beşşâr, ona Muhammed b. Cafer (T) Bize Ebu Bekr b. Nâfi' -lafız ona ait-, ona Gunder, ona Şube b. Haccâc, ona Seleme b. Küheyl, ona Müslim el-Batîn, ona Saîd b. Cubeyr, ona da İbn Abbâs (ra) şöyle rivayet etmiştir: "İslam öncesinde kadınlar Kabe'yi çıplak olarak tavaf ederlerdi. Bazen kadınlar 'Avret mahallimi örtecek bir tavaf elbisesini ödünç verecek yok mu?' derdi. Sonra 'Bugün avret mahallimin bir kısmı yahut hepsi görünür belki, ama, görünen kısmın(a bakanlara hakkım)ı helal etmiyorum!' derdi. Bunun üzerine şu âyet-i kerîme nazil oldu: "Ey Âdemoğulları! Her mescitte ziynetinizi takının (güzel ve temiz giyinin)! (A'raf, 7/31)"

Açıklama: الْيَوْمَ يَبْدُو بَعْضُهُ أَوْ كُلُّهُ فَمَا بَدَا مِنْهُ فَلاَ أُحِلُّهُ Bu ifadeler kadının fuhşiyat için açılmadığını sadece günah işlemiş olduğu elbiselerden kurtulmak için elbiselerini çıkardığını gösteren, ancak tavaf etmek için elbise bulamayınca kimse ona bakmasın diye sarf ettiği sözlerdir. Bkz. el-Kevkebü'l-Vehhâc, 26/542.

• Müslim Sahîh-i Müslim Tefsîr 7551, /1233

وَحَدَّثَنَا أَبُو الطَّاهِرِ أَحْمَدُ بْنُ عَمْرِو بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ سَرْحٍ الْمِصْرِىُّ أَخْبَرَنَا ابْنُ وَهْبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ الْحَارِثِ عَنْ يَزِيدَ بْنِ أَبِى حَبِيبٍ عَنْ أَبِى الْخَيْرِ أَنَّهُ سَمِعَ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ يَقُولُ إِنَّ رَجُلاً سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَىُّ الْمُسْلِمِينَ خَيْرٌ قَالَ "مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ."

Bize Ebu Tahir Ahmed b. Amr b. Abdullah b. Amr b. Serh el-Mısrî, ona İbn Vehb, ona Amr b. Haris, ona Yezid b. Ebu Habib, ona da Ebu Hayr'ın rivayet ettiğine göre Abdullah b. Amr b. el-Âs şöyle demiştir: Bir adam Hz. Peygamber'e (sav) müslümanların en hayırlısı kimdir? diye sordu. Hz. Peygamber de (sav); "müslümanların dilinden ve elinden (gelecek zarardan) emin oldukları kişidir" buyurdu.

• Müslim Sahîh-i Müslim İmân 161, /46

حَدَّثَنَا حَسَنٌ الْحُلْوَانِىُّ وَعَبْدُ بْنُ حُمَيْدٍ جَمِيعًا عَنْ أَبِى عَاصِمٍ، قَالَ عَبْدٌ أَنْبَأَنَا أَبُو عَاصِمٍ، عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا الزُّبَيْرِ يَقُولُ سَمِعْتُ جَابِرًا يَقُولُ سَمِعْتُ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ "الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ."

Bize Hasan el-Hulvânî ve Abd b. Humeyd, onlara Ebu Âsım, ona Abd, ona Ebu Âsım, ona İbn Cüreyc, ona Zübeyr, ona da Cabir'in rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: "Müslüman, dilinden ve elinden (gelecek zarardan) müslümanların emin oldukları kimsedir."

• Müslim Sahîh-i Müslim İmân 162, /46

وَحَدَّثَنِيهِ إِبْرَاهِيمُ بْنُ سَعِيدٍ الْجَوْهَرِىُّ حَدَّثَنَا أَبُو أُسَامَةَ قَالَ حَدَّثَنِى بُرَيْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بِهَذَا الإِسْنَادِ قَالَ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَىُّ الْمُسْلِمِينَ أَفْضَلُ فَذَكَرَ مِثْلَهُ. [مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ.]

Bize İbrahim b. Said el-Cevheri, ona Ebu Üsame, ona Büreyd b. Abdullah bu isnatla şöyle rivayet etmiştir: Hz. Peygamber'e (sav) müslümanların en üstünü hangisidir? diye soruldu ve hadisin devamını nakletti. ["Müslümanların dilinden ve elinden (gelecek zarardan) emin oldukları kişi" diye cevap verdi.]

• Müslim Sahîh-i Müslim İmân 164, /47

وَحَدَّثَنِى سَعِيدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ الأُمَوِىُّ قَالَ حَدَّثَنِى أَبِى حَدَّثَنَا أَبُو بُرْدَةَ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى بُرْدَةَ بْنِ أَبِى مُوسَى عَنْ أَبِى بُرْدَةَ عَنْ أَبِى مُوسَى قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَىُّ الإِسْلاَمِ أَفْضَلُ قَالَ "مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ."

Bize Said b. Yahya b. Said el-Ümevî, ona babası (Yahya b. Said), ona Ebu Bürde b. Abdullah b. Ebu Bürde b. Ebu Musa, ona da Ebu Bürde'nin rivayet ettiğine göre Ebu Musa şöyle demiştir: Hz. Peygamber'e (sav); müslümanların en faziletlisi kimdir? diye sordum. "Müslümanların dilinden ve elinden (gelecek zarardan) güvende oldukları kişi" buyurdu.

• Müslim Sahîh-i Müslim İmân 163, /47

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ يَحْيَى قَالَ قَرَأْتُ عَلَى مَالِكٍ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ عَنْ عَبَّادِ بْنِ تَمِيمٍ عَنْ عَمِّهِ أَنَّهُ رَأَى رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مُسْتَلْقِيًا فِى الْمَسْجِدِ وَاضِعًا إِحْدَى رِجْلَيْهِ عَلَى الأُخْرَى .

Bize Yahya b. Yahya, ona Mâlik, ona İbn Şihâb, ona Abbâd b. Temim, ona amcasının rivayet ettiğine göre o "Rasulullah'ı mescitte sırt üstü uzanırken bir ayağını diğerinin üzerine atmış vaziyette görmüştür".

• Müslim Sahîh-i Müslim Libâs ve'z-zinet 5504, /896

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ يَحْيَى وَأَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَابْنُ نُمَيْرٍ وَزُهَيْرُ بْنُ حَرْبٍ وَإِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ كُلُّهُمْ عَنِ ابْنِ عُيَيْنَةَ ح وَحَدَّثَنِى أَبُو الطَّاهِرِ وَحَرْمَلَةُ قَالاَ أَخْبَرَنَا ابْنُ وَهْبٍ أَخْبَرَنِى يُونُسُ ح وَحَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ وَعَبْدُ بْنُ حُمَيْدٍ قَالاَ أَخْبَرَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ كُلُّهُمْ عَنِ الزُّهْرِىِّ بِهَذَا الإِسْنَادِ مِثْلَهُ .

Bize Yahya b. Yahya, Ebû Bekir b. Ebû Şeybe, İbn Nümeyr, Züheyr b. Harb ve İshak b. İbrahim, hepsine İbn Uyeyne (T) Bana Ebu't-Tâhir ve Harmele, onlara İbn Vehb, ona Yunus (T) Bize İshak b. İbrahim ve Abd b. Humeyd, onlara Abdürrezzak, ona Ma'mer, hepsi de Zührî'den bu isnatla bu hadisin benzerini rivayet etmişlerdir.

• Müslim Sahîh-i Müslim Libâs ve'z-zinet 5505, /896

وَحَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُعَاذٍ الْعَنْبَرِىُّ حَدَّثَنَا أَبِى حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنِ الْوَلِيدِ بْنِ الْعَيْزَارِ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَا عَمْرٍو الشَّيْبَانِىَّ قَالَ حَدَّثَنِى صَاحِبُ هَذِهِ الدَّارِ - وَأَشَارَ إِلَى دَارِ عَبْدِ اللَّهِ - قَالَ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَىُّ الأَعْمَالِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ قَالَ "الصَّلاَةُ عَلَى وَقْتِهَا." قُلْتُ ثُمَّ أَىٌّ قَالَ "ثُمَّ بِرُّ الْوَالِدَيْنِ." قُلْتُ ثُمَّ أَىٌّ قَالَ "ثُمَّ الْجِهَادُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ." [قَالَ حَدَّثَنِى بِهِنَّ وَلَوِ اسْتَزَدْتُهُ لَزَادَنِى.]

• Müslim Sahîh-i Müslim İmân 254, /59

حَدَّثَنَا صَدَقَةُ بْنُ الْفَضْلِ أَخْبَرَنَا ابْنُ عُيَيْنَةَ سَمِعْتُ ابْنَ الْمُنْكَدِرِ سَمِعَ عُرْوَةَ بْنَ الزُّبَيْرِ أَنَّ عَائِشَةَ - رضى الله عنها - أَخْبَرَتْهُ قَالَتِ اسْتَأْذَنَ رَجُلٌ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ « ائْذَنُوا لَهُ بِئْسَ ، أَخُو الْعَشِيرَةِ أَوِ ابْنُ الْعَشِيرَةِ » . فَلَمَّا دَخَلَ أَلاَنَ لَهُ الْكَلاَمَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ قُلْتَ الَّذِى قُلْتَ ، ثُمَّ أَلَنْتَ لَهُ الْكَلاَمَ قَالَ « أَىْ عَائِشَةُ ، إِنَّ شَرَّ النَّاسِ مَنْ تَرَكَهُ النَّاسُ - أَوْ وَدَعَهُ النَّاسُ - اتِّقَاءَ فُحْشِهِ » .

Açıklama: Kadı İyaz'ın verdiği bilgiye göre sözü edilen kimse, Uyeyne b. Hısn'dır. Kendisi Müslüman olduğunu söylemişse de aslında Müslüman değildir. Nitekim, Hz. Ebu Bekir (ra) döneminde dinden dönenlerle birlikte İslam'ı terk etmiş daha sonra, dinden dönenler arasında esir alınarak Hz. Ebu Bekir'e getirilmiştir. Hz. Peygamber (sav) bu adamın iyi bir kimse olmadığı belirtmek için durumu açıklamıştır. Ancak belki imana gelir diye de yüzüne karşı yumuşak sözler kullanmaktan geri durmamıştır. ( Muhatasarı Tecrîd-i Sarîh, II/399. (Hüner Yayınları-2009))

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Edeb 48, 2/501