598 - أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ بْنِ سَعِيدٍ السَّعْدِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ خَشْرَمٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عِيسَى بْنُ يُونُسَ، عَنِ ابْنِ أَبِي ذِئْبٍ، عَنِ الْمَقْبُرِيِّ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْعُطَاسَ، وَيَكْرَهُ التَّثَاؤُبَ، فَإِذَا تَثَاءَبَ أَحَدُكُمْ، فَلْيَرُدَّ مَا اسْتَطَاعَ، وَلَا يَقُلْ: هَاوْ، فَإِنَّهُ إِذَا، قَالَ: هَاوْ، ضَحِكَ مِنْهُ الشَّيْطَانُ، فَإِذَا عَطَسَ أَحَدُكُمْ، فقَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ فَحَقٌّ عَلَى مَنْ سَمِعَهُ أَنْ يَقُولَ: يَرْحَمُكَ اللَّهُ».
لَمْ أَسْمَعْ مِنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ «فَحَقٌّ»، قَالَهُ الشَّيْخُ.

Açıklama: Rivayeti Asım b. Ali vasıtası ile aynı isnadla el-Buhârî de bazı lafız farklılıkları ile nakletmektedir. İbn Hibban'ın ravilerinden Muhammed b. İshak b. Said es-Sa'dî hasenul hadistir. İbn Hibban'da yer alan وَلَا يَقُلْ: هَاوْ، فَإِنَّهُ إِذَا، قَالَ: هَاوْ، kısmı el-Buhari'de yoktur. Yine el-Buharî de كان حقا على كل مسلم سمعه أن يقول İbn Hibban'da فَحَقٌّ عَلَى مَنْ سَمِعَهُ أَنْ يَقُولَ şeklindedir. el-Buharî'de yer alan rivayetle karşılaştırıldığında metin maklub olmakla birlikte mana açısından iki rivayet aynı şeyi ifade etmektedir. Hz. Peygamber'in esnemek sıhhat alemeti olmayıp Şeytan'dan kaynaklandiğinı söylenmesinden kasıt, insanın esnemesi gaflet ve tenbelliğinin belirtisi olduğu içindir. Çünkü gaflet müslümana yakışmayan bir haldir. Esnemenin sebebi ise çok yiyip içmek, karnı tıkabasa doldurmak ve bunların etkisiyle hareket kabiliyetinin azalması, uyku ve şehvet halinin öne geçmesidir. Bunların her biri şeytanın hoşlandığı şeylerdir. Bu sebeble şeytan esneyene güler. Çünkü esneyeni şeytan esir almış ve kişi dünyalık arzularına mağlup olmuştur. Bu sebeple esnemek hoş karşılanmamış, mümkün mertebe önüne geçilmesi tavsiye edilmiştir. Her şeye rağmen engellenemediği durumlarda da, esnerken el ile ağzı kapatmak gerekir. Aksırmak bir nimet olup, sağlık ve sıhhatin alametine hamdetmek ve şükretmek gerekir. Esnemek gafletin, tenbellik ve şehvete mağlubiyetin eseridir.Bu sebeple esnemeyi önlemeye gayret etmek gerekir.

• İbn Hibban Sahih-i İbn Hibban Birr ve'l-İhsan 598, 2/359