حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْعَلاَءِ وَعُثْمَانُ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ - الْمَعْنَى وَاحِدٌ - قَالاَ حَدَّثَنَا حَفْصٌ عَنْ عَاصِمٍ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ "أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَقَامَ سَبْعَ عَشْرَةَ بِمَكَّةَ يَقْصُرُ الصَّلاَةَ. قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَمَنْ أَقَامَ سَبْعَ عَشْرَةَ قَصَرَ وَمَنْ أَقَامَ أَكْثَرَ أَتَمَّ." [قَالَ أَبُو دَاوُدَ قَالَ عَبَّادُ بْنُ مَنْصُورٍ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ أَقَامَ تِسْعَ عَشْرَةَ.]

Bize Muhammed b. Alâ ile Osman b. Ebu Şeybe –her ikisinin rivayeti aynı manadadır-, onlara Hafs, ona Asım, ona İkrime, ona da İbn Abbas'ın (ra) haber verdiğine göre; "Rasulullah (sav) Mekke'de on yedi gün kaldı, bu süre zarfında namazları kısaltarak kılıyordu. Yine İbn Abbas dedi ki: Kim bir beldede on yedi gün kalırsa namazları kısaltır. Daha fazla kalacak olursa tam kılar." [Ebû Davud dedi ki: Abbad b. Mansur'un İkrime'den rivayet ettiğine göre İbn Abbas, Rasulullah (sav) Mekke'de on dokuz gün kaldı demiş.]

Açıklama: Bu rivayet, fetih esnasında Mekke’de kalınan süreyi ifade etmektedir. 17 ve 19 gün kaldı şeklinde gelen rivayetteki farklılık, Mekke’ye giriş ve çıkış günlerinin sayılıp sayılmamasından kaynaklanmıştır. Buna göre giriş ve çıkış günleri hariç 17 gün kalmıştır. Giriş-çıkış günleri de sayılırsa 19 gün eder. Hanefîler, bu konudaki rivayetlerde geçen rakamların en azı olan “15 gün” ifadesini seferliğin sınırı olarak kabul ederler. Hz. Peygamber 15 gün kalmaya niyet etmediği için sonraki günlerde de namazları kısaltmaya devam etmiştir.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salâtu's-sefer 280, /285

حَدَّثَنَا مَحْمُودُ بْنُ خَالِدٍ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ شُعَيْبٍ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ الْمُنْذِرِ عَنْ عَطَاءِ بْنِ أَبِى رَبَاحٍ أَنَّهُ سَأَلَ: "عَائِشَةَ - رضى الله عنها - هَلْ رُخِّصَ لِلنِّسَاءِ أَنْ يُصَلِّينَ عَلَى الدَّوَابِّ قَالَتْ لَمْ يُرَخَّصْ لَهُنَّ فِى ذَلِكَ فِى شِدَّةٍ وَلاَ رَخَاءٍ." [قَالَ مُحَمَّدٌ هَذَا فِى الْمَكْتُوبَةِ .]

Bize Mahmud b. Halid, ona Muhammed b. Şuayb, ona en-Numan b. el-Münzir’in rivâyet ettiğine göre, Atâ b. Ebî Rabah Hz. Aişe'ye (r.anha); "Hayvan sırtında namaz kılmaları için kadınlara da ruhsat verildi mi? diye sordu. Hz. Aişe de bu konuda kadınlara ne darlık halinde izin verildi ne de genişlik halinde cevabını verdi." [Ravi Muhammed (b. Şuayb), bunun farz namazlar hakkında olduğunu söyledi.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salâtu's-sefer 279, /285

حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ حَدَّثَنَا حَمَّادٌ ح وَحَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُوسَى أَخْبَرَنَا ابْنُ عُلَيَّةَ - وَهَذَا لَفْظُهُ - أَخْبَرَنَا عَلِىُّ بْنُ زَيْدٍ عَنْ أَبِى نَضْرَةَ عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ قَالَ غَزَوْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَشَهِدْتُ مَعَهُ الْفَتْحَ فَأَقَامَ بِمَكَّةَ ثَمَانِىَ عَشْرَةَ لَيْلَةً لاَ يُصَلِّى إِلاَّ رَكْعَتَيْنِ وَيَقُولُ "يَا أَهْلَ الْبَلَدِ صَلُّوا أَرْبَعًا فَإِنَّا قَوْمٌ سَفْرٌ."

Bize Musa b. İsmail, ona da Hammad; (T) Bize İbrahim b. Musa, ona İbn Uleyye –buradaki metin İbn Uleyye'nindir- ona Ali b. Zeyd, ona Ebu Nadre, ona da İmrân b. Husayn (ra) şöyle rivayet etti: Ben Rasulullah (sav) ile (pek çok) gazveye katıldım, Mekke fethinde de O'nunla beraberdim. Mekke'de on sekiz gün kaldı. Bu süre zarfında namazları sadece iki rekât olarak kıldı. Mekke halkına şöyle diyordu: "Ey Mekkeliler! Siz namazları dört rekât olarak kılın, biz burada seferîyiz," buyurdu.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salâtu's-sefer 280, /285

حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ مَنْصُورٍ حَدَّثَنَا جَرِيرُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنْ أَبِى عَيَّاشٍ الزُّرَقِىِّ قَالَ "كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِعُسْفَانَ وَعَلَى الْمُشْرِكِينَ خَالِدُ بْنُ الْوَلِيدِ فَصَلَّيْنَا الظُّهْرَ فَقَالَ الْمُشْرِكُونَ لَقَدْ أَصَبْنَا غِرَّةً لَقَدْ أَصَبْنَا غَفْلَةً لَوْ كُنَّا حَمَلْنَا عَلَيْهِمْ وَهُمْ فِى الصَّلاَةِ فَنَزَلَتْ آيَةُ الْقَصْرِ بَيْنَ الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ فَلَمَّا حَضَرَتِ الْعَصْرُ قَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ وَالْمُشْرِكُونَ أَمَامَهُ فَصَفَّ خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم صَفٌّ وَصَفَّ بَعْدَ ذَلِكَ الصَّفِّ صَفٌّ آخَرُ فَرَكَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَرَكَعُوا جَمِيعًا ثُمَّ سَجَدَ وَسَجَدَ الصَّفُّ الَّذِينَ يَلُونَهُ وَقَامَ الآخَرُونَ يَحْرُسُونَهُمْ فَلَمَّا صَلَّى هَؤُلاَءِ السَّجْدَتَيْنِ وَقَامُوا سَجَدَ الآخَرُونَ الَّذِينَ كَانُوا خَلْفَهُمْ ثُمَّ تَأَخَّرَ الصَّفُّ الَّذِى يَلِيهِ إِلَى مَقَامِ الآخَرِينَ وَتَقَدَّمَ الصَّفُّ الأَخِيرُ إِلَى مَقَامِ الصَّفِّ الأَوَّلِ ثُمَّ رَكَعَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَرَكَعُوا جَمِيعًا ثُمَّ سَجَدَ وَسَجَدَ الصَّفُّ الَّذِى يَلِيهِ وَقَامَ الآخَرُونَ يَحْرُسُونَهُمْ فَلَمَّا جَلَسَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَالصَّفُّ الَّذِى يَلِيهِ سَجَدَ الآخَرُونَ ثُمَّ جَلَسُوا جَمِيعًا فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ جَمِيعًا فَصَلاَّهَا بِعُسْفَانَ وَصَلاَّهَا يَوْمَ بَنِى سُلَيْمٍ." [قَالَ أَبُو دَاوُدَ رَوَى أَيُّوبُ وَهِشَامٌ عَنْ أَبِى الزُّبَيْرِ عَنْ جَابِرٍ هَذَا الْمَعْنَى عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم وَكَذَلِكَ.] [رَوَاهُ دَاوُدُ بْنُ حُصَيْنٍ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَكَذَلِكَ عَبْدُ الْمَلِكِ عَنْ عَطَاءٍ عَنْ جَابِرٍ وَكَذَلِكَ قَتَادَةُ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ حِطَّانَ عَنْ أَبِى مُوسَى فِعْلَهُ وَكَذَلِكَ عِكْرِمَةُ بْنُ خَالِدٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم وَكَذَلِكَ هِشَامُ بْنُ عُرْوَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ قَوْلُ الثَّوْرِىِّ.]

Bize Said b. Mansur, ona Cerir b. Abdulhamid, ona Mansur, ona Mücahid, ona da Ebû Ayyaş ez-Zuraki şöyle rivayet etti: "Rasulullah'la (sav) birlikte Usfân'da idik. Müşriklerin başında da Halid b. Velid vardı. Biz öğle namazını kıldık. Bu sırada müşrikler; Gafil davrandık. Keşke namazda iken Müslümanlara saldırsaydık diye konuşuyorlardı. Bunun üzerine öğle ile ikindi arasında namazı kısaltma ayeti nazil oldu. İkindi vakti olunca Rasulullah (sav) kıbleye karşı durdu. Müşrikler de O'nun ön tarafında idiler. Hz. Peygamber'in arkasında bir saf, onun arkasında da başka bir saf teşkil edildi. Rasulullah (sav) rükûa gidince (iki saf da) birlikte rükûa vardı. Ancak O, secdeye gidince, sadece kendi arkasında duran saf secdeye gitti. Diğer saftakiler, onları bekliyorlardı. Onlar secdeleri yapıp ayağa kalktıklarında, arka saftakiler secdelerini yaptılar. Sonra ilk saftakiler geri çekilerek arkadakilerin yerini, arka saftakiler de ön safın yerini aldı. Sonra Hz. Peygamber (ikinci rekâtın) rükûuna gitti, saftakiler de hep birlikte rükûa gittiler. Sonra secdeye vardı, O'nunla birlikte arkasındaki (ilk) saf da secdeye gitti. Gerideki saf onları bekliyordu. Rasulullah (sav) ve arkasındaki saf (secdeleri yapıp kadeye) oturunca, arka saftakiler de secdeleri yapıp birlikte oturdular. Sonra hep birlikte selam verdiler. Rasûl-i Ekrem'in Usfan'da kıldığı bu namazı bir de Benû Süleym günü kıldı." [Ebû Davud dedi ki: Bu manada bir rivayeti Eyyûb ile Hişam da Ebu'z-Zübeyr, ve Cabir vasıtasıyla Hz. Peygamber'den (sav) rivayet etmişlerdir.] [Bunu Davud b. Husayn, İkrime vasıtasıyla İbn Abbas'dan (ra); Abdülmelik, Atâ vasıtasıyla Cabir'den (ra); Katade de el-Hasan ve Hıttân vasıtasıyla Ebu Musa'dan -Ebu Musa'nın kendi fiili olarak- rivayet ettiler. Aynı şekilde İkrime b. Halid, Mücahid vasıtasıyla Hz. Peygamber'den (sav); Hişam b. Urve de babası vasıtasıyla Hz. Peygamber'den (sav) rivayet etmiştir. Bu, es-Sevrî'nin görüşüdür.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salâtu's-sefer 282, /287

حَدَّثَنَا النُّفَيْلِىُّ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سَلَمَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ "أَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِمَكَّةَ عَامَ الْفَتْحِ خَمْسَ عَشْرَةَ يَقْصُرُ الصَّلاَةَ." [قَالَ أَبُو دَاوُدَ رَوَى هَذَا الْحَدِيثَ عَبْدَةُ بْنُ سُلَيْمَانَ وَأَحْمَدُ بْنُ خَالِدٍ الْوَهْبِىُّ وَسَلَمَةُ بْنُ الْفَضْلِ عَنِ ابْنِ إِسْحَاقَ لَمْ يَذْكُرُوا فِيهِ ابْنَ عَبَّاسٍ.]

Bize en-Nüfeyl, ona Muhammed b. Seleme, ona Muhammed b. İshak, ona ez-Zührî, ona Ubeydullah b. Abdullah, ona da İbn Abbas (ra) şöyle rivayet etti: "Fetih yılında Rasulullah (sav) Mekke'de on beş gün kaldı, bu süre zarfında namazlarını kısaltarak kıldı." [Ebû Davud dedi ki: Bu hadisi Abde b. Süleyman, Ahmed b. Hâlid el- Vehbî ve Seleme b. el-Fadl da İbn İshak'tan rivayet ettiler. Onlar bu rivayetlerinde İbn Abbas'ı zikretmediler.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salâtu's-sefer 280, /286

حَدَّثَنَا نَصْرُ بْنُ عَلِىٍّ أَخْبَرَنِى أَبِى حَدَّثَنَا شَرِيكٌ عَنِ ابْنِ الأَصْبَهَانِىِّ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ "أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَقَامَ بِمَكَّةَ سَبْعَ عَشْرَةَ يُصَلِّى رَكْعَتَيْنِ."

Bize Nasr b. Ali, ona babası, ona Şerik, ona İbnu'l-Esbehani, ona İkrime, ona da İbn Abbas'ın (ra) rivayet ettiğine göre; "Rasulullah (sav) Mekke'de on yedi gün kaldı, bu süre zarfında namazlarını ikişer rekât olarak kılıyordu."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salâtu's-sefer 280, /286

حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ وَمُسْلِمُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ - الْمَعْنَى - قَالاَ حَدَّثَنَا وُهَيْبٌ حَدَّثَنِى يَحْيَى بْنُ أَبِى إِسْحَاقَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ "خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مِنَ الْمَدِينَةِ إِلَى مَكَّةَ فَكَانَ يُصَلِّى رَكْعَتَيْنِ حَتَّى رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ." [فَقُلْنَا هَلْ أَقَمْتُمْ بِهَا شَيْئًا قَالَ أَقَمْنَا عَشْرًا.]

Bize Musa b. İsmail ve Müslim b. İbrahim manen, onlara Vüheyb, ona Yahya b. Ebu İshak, ona da Enes b. Malik (ra) şöyle rivayet etti: "Rasulullah (sav) ile Medine'den Mekke'ye doğru yola çıktık. Medine'ye döndüğümüz zamana kadar namazları bize ikişer rekât olarak kıldırdı." [(Ravi Yahya b. Ebu İshak dedi ki): Enes b. Malik'e; Mekke'de ne kadar kaldınız? diye sorduk, orada on gün kaldık diye cevap verdi.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salâtu's-sefer 280, /286

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِى كَثِيرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ ثَوْبَانَ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ "أَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِتَبُوكَ عِشْرِينَ يَوْمًا يَقْصُرُ الصَّلاَةَ." [قَالَ أَبُو دَاوُدَ غَيْرُ مَعْمَرٍ لاَ يُسْنِدُهُ.]

Bize Ahmed b. Hanbel, ona Abdurrezzak, ona Mamer, ona Yahya b. Ebu Kesir, ona Muhammed b. Abdurrahman b. Sevban, ona da Cabir b. Abdullah (ra) şöyle demiştir: "Rasulullah (sav) Tebük'te yirmi gün kaldı, bu süre zarfında namazları kısaltarak kılıyordu." [Ebû Davud dedi ki: Bu hadisi Mamer'den başka kimse müsned olarak rivayet etmedi.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salâtu's-sefer 281, /287

حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَابْنُ الْمُثَنَّى - وَهَذَا لَفْظُ ابْنِ الْمُثَنَّى - قَالاَ حَدَّثَنَا أَبُو أُسَامَةَ - قَالَ ابْنُ الْمُثَنَّى - قَالَ أَخْبَرَنِى عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِىِّ بْنِ أَبِى طَالِبٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ "أَنَّ عَلِيًّا - رضى الله عنه -كَانَ إِذَا سَافَرَ سَارَ بَعْدَ مَا تَغْرُبُ الشَّمْسُ حَتَّى تَكَادَ أَنْ تُظْلِمَ ثُمَّ يَنْزِلُ فَيُصَلِّى الْمَغْرِبَ ثُمَّ يَدْعُو بِعَشَائِهِ فَيَتَعَشَّى ثُمَّ يُصَلِّى الْعِشَاءَ ثُمَّ يَرْتَحِلُ وَيَقُولُ هَكَذَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَصْنَعُ." [قَالَ عُثْمَانُ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ بْنِ عَلِىٍّ سَمِعْتُ أَبَا دَاوُدَ يَقُولُ وَرَوَى أُسَامَةُ بْنُ زَيْدٍ عَنْ حَفْصِ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ يَعْنِى ابْنَ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ "أَنَّ أَنَسًا كَانَ يَجْمَعُ بَيْنَهُمَا حِينَ يَغِيبُ الشَّفَقُ وَيَقُولُ كَانَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم يَصْنَعُ ذَلِكَ" وَرِوَايَةُ الزُّهْرِىِّ عَنْ أَنَسٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم مِثْلُهُ.]

Bize Osman b. Ebu Şeybe ile İbnu'l-Müsenna –buradaki lafız İbnu'l-Müsenna'nındır-, onlara da Ebu Üsame rivayet etti. İbnu'l-Müsenna dedi ki: Bana Abdullah b. Muhammed b. Ömer b. Ali b. Ebu Talib, ona da babası vasıtasıyla dedesinin rivayet ettiğine göre; "Hz. Ali (ra) bir yolculuğa çıkacağı zaman güneş battıktan sonra çıkar, hava karardığında hayvanından iner, akşam namazını kılardı. Sonra akşam yemeğini ister, yemeği yedikten sonra da yatsıyı kılardı. Sonra, işte Rasulullah (sav) böyle yapardı diyerek yola devam ederdi." [Ravi Osman (b. Ebu Şeybe), Abdullah b. Muhammed b. Ömer b. Ali'nin, Ebû Davud'un şöyle söylediğini işittim diyerek şu rivayetini zikreder: Üsame b. Zeyd, Hafs b. Ubeydullah b. Enes b. Malik'ten rivayet ettiğine göre; "Enes, akşamın kızıllığı kaybolup gittiğinde akşamla yatsıyı cem eder ve Hz. Peygamber (sav) işte böyle yapardı dermiş." ez-Zührî'nin Enes (ra) vasıtasıyla Hz. Peygamber'den (sav) rivayeti de böyledir.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salâtu's-sefer 280, /286

حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ أَبِى الزُّبَيْرِ عَنْ جَابِرٍ - قَالَ - "بَعَثَنِى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فِى حَاجَةٍ قَالَ فَجِئْتُ وَهُوَ يُصَلِّى عَلَى رَاحِلَتِهِ نَحْوَ الْمَشْرِقِ وَالسُّجُودُ أَخْفَضُ مِنَ الرُّكُوعِ."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salâtu's-sefer 278, /285