أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحَافِظُ حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ إِسْحَاقَ الْفَقِيهُ أَخْبَرَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ إِسْحَاقَ الْقَاضِى حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ أَبِى أُوَيْسٍ حَدَّثَنَا مَالِكٌ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ :« لاَ يُقِيمُ الرَّجُلُ الرَّجُلَ مِنْ مَجْلِسِهِ ثُمَّ يَجْلِسُ فِيهِ ». رَوَاهُ الْبُخَارِىُّ فِى الصَّحِيحِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ أَبِى أُوَيْسٍ.

Açıklama: Hadis insanlar arasındaki münasebetlerde karşılıklı saygıyı ifade etmekte, mutlak olarak bir yasaktan söz etmemektedir. Bir mecliste sadece konumuna bağlı olarak bir kişinin başkasının hukukunu ihlal etmeme sözkonusudur. Zira samiyete bağlı olarak veya -anne-babanın çocuklarını veya torunlarını kaldırması gibi- başka hak münasebetiyle birinin bir başkasını kaldırıp onun yerine oturması yasaklanmış değildir.

• Beyhakî Sünen-i Kebir İhyâu'l Mevât 11956, 12/229

باب قَوْلِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم « قُومُوا إِلَى سَيِّدِكُمْ » .

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُبَيْدٍ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لَا يُقِيمُ الرَّجُلُ الرَّجُلَ مِنْ مَجْلِسِهِ ثُمَّ يَجْلِسُ فِيهِ وَلَكِنْ تَفَسَّحُوا وَتَوَسَّعُوا

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Abdullah b. Ömer b. el-Hattab 5785, 2/460

حَدَّثَنَا سُرَيْجٌ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ عَنْ سُهَيْلٍ يَعْنِي ابْنَ أَبِي صَالِحٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا قَامَ أَحَدُكُمْ مِنْ مَجْلِسِهِ ثُمَّ رَجَعَ فَهُوَ أَحَقُّ بِهِ

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Ebu Hureyre 10269, 3/671

حدثنا عبد الله بن صالح قال حدثني الليث قال حدثني أبو الزبير عن جابر قال : اشتكى النبي صلى الله عليه وسلم فصلينا وراءه وهو قاعد وأبو بكر يسمع الناس تكبيره فالتفت إلينا فرآنا قياما فأشار إلينا فقعدنا فصلينا بصلاته قعودا فلما سلم قال إن كدتم لتفعلوا فعل فارس والروم يقومون على ملوكهم وهم قعود فلا تفعلوا ائتموا بأئمتكم إن صلى قائما فصلوا قياما وان صلى قاعدا فصلوا قعودا

• Buhârî el-Edebü'l-Müfred 948, /742

حدثنا موسى بن إسماعيل قال حدثنا حماد بن سلمة عن حميد عن أنس قال : ما كان شخص أحب إليهم رؤية من النبي صلى الله عليه وسلم وكانوا إذا رأوه لم يقوموا إليه لما يعلمون من كراهيته لذلك

Açıklama: Hadis, ferddir (garip). Hadisin ilk ravisi olan Enes b. Malik sahabi tabakasında tektir. Ondan hadisi aktaran ve kaynaklarda daha fazla ismi geçen ravi Humeyd b. Ebi Humeyd'dir. Bazı kaynaklarda bu tabakada Sabit el-Bünani ismi de yer almaktadır. Bu iki raviden hadisi Hammad b. Seleme almıştır ve kendi tabakasında tektir. Hadisi Hammad b. Seleme'den Afra, Abdurrahman b. Mehdi, Affan, Muhammed b. Müsenna ve Ebu Kamil Muzaffer b. Müdrik almıştır. Tirmizi, hadis hakkında "sahih hasen" hükmü vermiş ve "bu isnadının garip (ferd)" olduğunu belirtmiştir. Bu hadis şöyle yorumlanmıştır: "Üstad Ebu Hamid (el-Gazali) şöyle demiştir: "Eğer taraflar arasında gönül birliği oluşmuşsa birbiri için ayağa kalkmak, birbirinden özür dilemek ve birbirine övgüde bulunmak gibi haklar hafifler. Çünkü her ne kadar bunlar dostluk hukukuna dahil olsa da biraz da yabancılık ve külfet içerirler. Eğer taraflar arasında gönül birliği sağlanmışsa külfet halısı bütünüyle dürülür. Bu durumda muhatabına, sanki kendisi gibi davranır. Çünkü bu görünür edep halleri aslında içteki edebin ve kalp temizliğinin dışa vurumudur. Kalpler zaten temiz ise bu durumda kalptekini gösterme külfetine girilmez. Hasılı birisi için ayağa kalkmak ya da kalkmamak zamana, hale ve kişiye göre değişir" (Tıbi, el-Kaşif an hakaiki's-sünen, X, 3067).

• Buhârî el-Edebü'l-Müfred 946, /737

حَدَّثَنَا سُرَيْجٌ قَالَ حَدَّثَنَا فُلَيْحٌ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ صَعْصَعَةَ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ أَبِي يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَا يَقُومُ الرَّجُلُ لِلرَّجُلِ مِنْ مَجْلِسِهِ وَلَكِنْ أَفْسِحُوا يَفْسَحْ اللَّهُ لَكُمْ وَإِذَا صَنَعَ خَادِمُ أَحَدِكُمْ طَعَامًا فَوَلِيَ حَرَّهُ وَمَشَقَّتَهُ فَلْيَدْعُهُ فَلْيَأْكُلْ مَعَهُ فَإِنْ لَمْ يَدْعُهُ فَلْيُنَاوِلْهُ مِنْهُ وَمَنْ بَاعَ مُصَرَّاةً فَالْمُشْتَرِي بِالْخِيَارِ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ إِنْ شَاءَ رَدَّهَا وَرَدَّ مَعَهَا صَاعًا مِنْ تَمْرٍ

Açıklama: Hadis sahih li gayrihidir. İsnad ise, Süreyc dolayısıyla hasendir. Çünkü o Buhârî'nin ricâlindendir. Derecesi ondan daha yukarıda olanın hadisleri hasendir.

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Ebu Hureyre 10271, 3/671

حَدَّثَنَا يُونُسُ وَحُجَيْنٌ حَدَّثَنَا لَيْثٌ عَنْ أَبِي الزُّبَيْرِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ اشْتَكَى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَصَلَّيْنَا وَرَاءَهُ وَهُوَ قَاعِدٌ وَأَبُو بَكْرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يُكَبِّرُ يُسْمِعُ النَّاسَ تَكْبِيرَهُ فَالْتَفَتَ إِلَيْنَا فَرَآنَا قِيَامًا فَأَشَارَ إِلَيْنَا فَقَعَدْنَا فَصَلَّيْنَا بِصَلَاتِهِ قُعُودًا فَلَمَّا صَلَّى قَالَ إِنْ كِدْتُمْ آنِفًا تَفْعَلُونَ فِعْلَ فَارِسَ وَالرُّومِ يَقُومُونَ عَلَى مُلُوكِهِمْ وَهُمْ قُعُودٌ فَلَا تَفْعَلُوا ائْتَمُّوا بِأَئِمَّتِكُمْ إِنْ صَلَّى قَائِمًا فَصَلُّوا قِيَامًا وَإِنْ صَلَّى قَاعِدًا فَصَلُّوا قُعُودًا

Açıklama: Hadisin ravilerinden Ebü'z-Zübeyr Muhammed b. Müslim el-Mekki hakkında kaynaklarda çoğunlukla ta'dil, biraz cerh ifadeleri bulunmaktadır. "Cabir'in hadislerini en iyi bilenimizdi", "Çok hadis rivayet eden sika bir raviydi" de denilmiştir, "Şube, yaptığı bir davranışı gördüğü iddiasıyla hadislerini terketmiştir" de denilmiştir (İbn Sa'd, et-Tabakatü'l-kübra, VI, 30). Şu'be'nin muhtemelen namazı güzel kılmadığını gördüğü için hadislerini terkettiği anlaşılmaktadır (bk. İbn Ebi Hatim, el-Cerh ve't-tadil, VIII, 75). Başka gerekçeler de yazılmıştır (Zehebi, el-Muğni fi'd-duafa, II, 632). Ebü'z-Zübeyr'in İbn Uyeyne, Şube ve İbn Cüreyc tarafından zayıf görüldüğü, Ebu Zür'a'ya "Ebü'z-Zübeyr'in hadisleri delil olur mu?" diye sorulduğunda "Sikaların hadisleri delil alınabilir" dediği nakledilmiştir (İbnü'l-Cevzi, ed-Duafa ve'l-metrukin, III, 100). Müdellis olduğu da söylenmiştir (Zehebi, Tezkiretü'l-huffaz, I, 95). Dolayısıyla bu isnada sıhhat hükmü verilirken ihtiyatlı olmak gerekir. "Hasen derecesine yakın sahih hadistir" denilebilir. Bu hadis şöyle yorumlanmıştır: "Biraz önce neredeyse Farslılar ve Rumlar gibi davranıyordunuz. Kralları otururken onlar kralları için ayakta duruyorlar" sözü Hz. Peygamber'in (sav) ashabına oturma emri vermesinin sebebini açıklamaktadır. Ayrıca bu davranışın, bu ümmete yakıştırılmadığının delilidir. Ayağa kalkmayı yasaklayan rivayetler ve "İnsanların karşısında ayakta durmalarından hoşlanan kimse" hakkındaki tehditler bu tarzda yorumlanmalıdır. Yani "o otururken" muhataplarının ayakta durması anlamına gelir. Ömer b. Abdilaziz karşısında ayakta bekleyenlere şöyle demiştir: "Eğer ayakta bekleyecekseniz biz de kalkalım, oturacaksanız oturalım". Yani oturanın karşısında ayakta beklenmesini hoş görmemiştir. Hz. Peygamber'in, Cafer, İkrime, Üsame ve başkaları için ayağa kalktığına dair pek çok sahih hadis nakledilmiştir" (Kadı İyaz, İkmalü'l-Mu'lim, II, 316). "Bu hadis ihtiyaç olmadığı halde hizmetçi ve tebaanın oturan iktidar sahipleri karşısında ayakta beklemesini yasaklamaktadır. İçeri giren fazilet ve hayır ehli kimseler için ayağa kalkmak bununla aynı değildir. Bilakis bu davranış caizdir. Bunu gösteren birçok hadisler nakledilmiş, selef halef alimler böyle davranmışlardır" (Nevevi, Şerhu Sahihi Müslim, IV, 135).

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Cabir b. Abdullah el-Ensarî 14644, 5/115

26093- حَدَّثَنَا أَبُو الأَحْوَصِ ، عَنْ عَطَاءٍ ، عَنْ أَبِي الْبَخْتَرِيِّ ، قَالَ : كَانَ يُكْرَهُ أَنْ يَقُومَ الرَّجُلُ مِنْ مَجْلِسِهِ لِلرَّجُلِ لِيَجْلِسَ فِيهِ.

• İbn Ebî Şeybe Musannef-i İbn Ebû Şeybe Edeb 26093, 13/140

حدثنا آدم قال حدثنا شعبة وحدثنا حجاج قال حدثنا حماد قال حدثنا حبيب بن الشهيد قال سمعت أبا مجلز يقول إن معاوية خرج وعبد الله بن عامر وعبد الله بن الزبير قعود فقام بن عامر وقعد بن الزبير وكان أوزنهما قال معاوية قال النبي صلى الله عليه وسلم : من سره أن يمثل له عباد الله قياما فليتبوأ بيتا من النار

• Buhârî el-Edebü'l-Müfred 977, /771