حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مَنِيعٍ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ أَخْبَرَنَا حُمَيْدٌ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: مُرَّ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِجَنَازَةٍ فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا خَيْرًا. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم' وَجَبَتْ '. ثُمَّ قَالَ: " أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِى الأَرْضِ " [ قَالَ وَفِى الْبَابِ عَنْ عُمَرَ وَكَعْبِ بْنِ عُجْرَةَ وَأَبِى هُرَيْرَةَ . قَالَ أَبُو عِيسَى حَدِيثُ أَنَسٍ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ .]

Bize Ahmed b. Menî, ona Yezid b. Harun, ona Humeyd, ona da Enes'in naklettiğine göre bir gün Rasulullah'ın yanından bir cenaze geçti. İnsanlar da onu hayırla yad ettiler. Bunun üzerine Rasulullah (sav) 'Vacip oldu!' dedi ve şöyle devam etti: "Siz Allah'ın yeryüzündeki şahitlerisiniz." [Tirmizî şöyle dedi: Bu konuya dair Hz. Ömer, Ka'b b. Ucra ve Ebu Hureyre'den de hadis nakledilmiştir. Enes'ten nakledilen bu hadis hasen sahihtir.]

Açıklama: Hz. Peygamber (sav), insanların zihninde hayırla anılmayı sağlayacak bir ömür ve ilişki ağı içerisinde hayat sürülmesini teşvik etmektedir. Bunu yaparken de "siz Allah'ın yeryüzündeki şahitlerisiniz" vurgusuyla ifade etmesi önemlidir. Bu şahitlikte de sorumluluk olduğunu, yani ölü hakkında bile olsa doğruyu söylemek gerektiğini bize öğretmektedir. Zira Allah Teala (cc) gizli açık her şeyi bilmektedir. Dolayısıyla kulun şahadetiyle yetinecek değildir. Ancak yapılan şahitlik, kişi için önemli bir göstergedir.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Cenâiz 63, 3/373

حَدَّثَنَا آدَمُ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ صُهَيْبٍ قَالَ سَمِعْتُ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ - رضى الله عنه - يَقُولُ: مَرُّوا بِجَنَازَةٍ فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا خَيْرًا ، فَقَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم " وَجَبَتْ " ثُمَّ مَرُّوا بِأُخْرَى فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا شَرًّا فَقَالَ " وَجَبَتْ " فَقَالَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ - رضى الله عنه - مَا وَجَبَتْ قَالَ: " هَذَا أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ خَيْرًا فَوَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ ، وَهَذَا أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ شَرًّا فَوَجَبَتْ لَهُ النَّارُ ، أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِى الأَرْضِ "

Bize Adem, ona Şu'be, ona Abdulaziz b. Suheyb, ona da Enes b. Malik'in (ra) nakletmiştir: Sahabenin yanından bir cenaze geçti. Onlar da onu hayırla yad ettiler. Bunun üzerine Rasulullah (sav) da "Vacip oldu!" dedi. Sonra başka bir cenazeyle karşılaştılar. Onu da yerip kötülüğüyle yad ettiler. Rasulullah (sav) da yine "Vacip oldu!" dedi. Bunun üzerine Ömer b. Hattab (ra) "Ne vacip oldu?" diye sorunca Rasulullah (sav) şöyle buyurdu: "Şu hayırla yad ettiğinize cennete girmek vacip oldu. Şu kötülüğüyle yad edip yerdiğiniz ölüye de cehenneme girmek vacip oldu. Siz Allah'ın yeryüzündeki şahitlerisiniz."

• Buhârî Sahîh-i Buhârî Cenâiz 85, 1/457

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مَنِيعٍ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ أَخْبَرَنَا حُمَيْدٌ عَنْ أَنَسٍ قَالَ مُرَّ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِجَنَازَةٍ فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا خَيْرًا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ' وَجَبَتْ ' . ثُمَّ قَالَ: " أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِى الأَرْضِ " [ قَالَ وَفِى الْبَابِ عَنْ عُمَرَ وَكَعْبِ بْنِ عُجْرَةَ وَأَبِى هُرَيْرَةَ . قَالَ أَبُو عِيسَى حَدِيثُ أَنَسٍ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ .]

Bize Ahmed b. Müni', ona Yezid b. Harun, ona Humeyd, ona da Enes b. Malik, rivayet etmiştir: Hz. Peygamber'in (sav) önünden bir cenaze geçti. Sahabiler o kimseyi hayırla andılar; bunun üzerine Rasûlullah (sav): "Vâcib oldu" dedi ve sonra şöyle buyurdu: "Sizler yeryüzünde Allah’ın şâhidlerisiniz." [Tirmîzî: Bu konuda Ömer, Ka’b b. Ucre ve Ebû Hüreyre’den de hadis rivâyet edilmiştir. Tirmîzî: Enes hadisi hasen sahihtir.]

وَحَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ أَيُّوبَ وَأَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَزُهَيْرُ بْنُ حَرْبٍ وَعَلِىُّ بْنُ حُجْرٍ السَّعْدِىُّ كُلُّهُمْ عَنِ ابْنِ عُلَيَّةَ - وَاللَّفْظُ لِيَحْيَى قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ عُلَيَّةَ - أَخْبَرَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ صُهَيْبٍ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ مُرَّ بِجَنَازَةٍ فَأُثْنِىَ عَلَيْهَا خَيْرٌ فَقَالَ نَبِىُّ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "وَجَبَتْ وَجَبَتْ وَجَبَتْ." وَمُرَّ بِجَنَازَةٍ فَأُثْنِىَ عَلَيْهَا شَرٌّ فَقَالَ نَبِىُّ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "وَجَبَتْ وَجَبَتْ وَجَبَتْ." قَالَ عُمَرُ فِدًى لَكَ أَبِى وَأُمِّى مُرَّ بِجَنَازَةٍ فَأُثْنِىَ عَلَيْهَا خَيْرًا فَقُلْتَ "وَجَبَتْ وَجَبَتْ وَجَبَتْ." وَمُرَّ بِجَنَازَةٍ فَأُثْنِىَ عَلَيْهَا شَرٌّ فَقُلْتَ "وَجَبَتْ وَجَبَتْ وَجَبَتْ." فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "مَنْ أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ خَيْرًا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ وَمَنْ أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ شَرًّا وَجَبَتْ لَهُ النَّارُ أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِى الأَرْضِ أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِى الأَرْضِ أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِى الأَرْضِ."

Açıklama: Kültürümüzde Hadisler projesini ilgilendiren kısım: أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِى الأَرْضِ

• Müslim Sahîh-i Müslim Cenâiz 2200, /368

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ عَنْ حُمَيْدٍ عَنْ أَنَسٍ أَنَّ جَنَازَةً مَرَّتْ بِالنَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقِيلَ لَهَا خَيْرًا وَتَتَابَعَتْ الْأَلْسُنُ لَهَا بِالْخَيْرِ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَجَبَتْ ثُمَّ مَرَّتْ جَنَازَةٌ أُخْرَى فَقَالُوا لَهَا شَرًّا وَتَتَابَعَتْ الْأَلْسُنُ لَهَا بِالشَّرِّ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَجَبَتْ أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Enes b. Malik 12868, 4/461

أَخْبَرَنَا أَبُو الْحُسَيْنِ بْنُ بِشْرَانَ أَخْبَرَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّفَّارُ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مَنْصُورٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ عَنْ ثَابِتٍ الْبُنَانِىِّ عَنْ أَنَسٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ : مُرَّ بِجَنَازَةٍ عَلَى النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- فَقَالَ أَثْنُوا عَلَيْهِ فَقَالُوا : كَانَ مَا عَلِمْنَا يُحِبُّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَأَثْنَوْا عَلَيْهِ خَيْرًا فَقَالَ :« وَجَبَتْ ». قَالَ ثُمَّ مُرَّ عَلَيْهِ بِجَنَازَةٍ فَقَالَ : أَثْنُوا عَلَيْهِ فَقَالُوا : بِئْسَ الْمَرْءُ كَانَ فِى دِينِ اللَّهِ فَقَالَ :« وَجَبَتْ أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِى الأَرْضِ ».

• Beyhakî Sünen-i Kebir Cenâiz 7265, 7/511

أَخْبَرَنِى زِيَادُ بْنُ أَيُّوبَ قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: مُرَّ بِجَنَازَةٍ فَأُثْنِىَ عَلَيْهَا خَيْرًا فَقَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم ' وَجَبَتْ ' . وَمُرَّ بِجَنَازَةٍ أُخْرَى فَأُثْنِىَ عَلَيْهَا شَرًّا فَقَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم ' وَجَبَتْ ' فَقَالَ عُمَرُ فِدَاكَ أَبِى وَأُمِّى مُرَّ بِجَنَازَةِ فَأُثْنِىَ عَلَيْهَا خَيْرًا فَقُلْتَ ' وَجَبَتْ ' وَمُرَّ بِجَنَازَةٍ فَأُثْنِىَ عَلَيْهَا شَرًّا فَقُلْتَ ' وَجَبَتْ ' . فَقَالَ : " مَنْ أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ خَيْرًا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ وَمَنْ أَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِ شَرًّا وَجَبَتْ لَهُ النَّارُ أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِى الأَرْضِ "

Bize Ziyad b. Eyyüb, ona İsmail, ona Abdülaziz, ona da Enes'ten (ra) rivayet edildiğine göre, şöyle demiştir: Bir cenaze geçerken iyilikle anıldı, Rasulullah (sav): "Vacip oldu," buyurdu. Başka bir cenaze geçti, o da kötülükleriyle anıldı yine Peygamber (sav): "Vacip oldu," buyurdu. Bunun üzerine Ömer: 'Anam babam sana feda olsun. Bir cenaze geçti hayırla anıldı, 'vacip oldu' buyurdun. Bir başka cenaze de kötülükleriyle anıldı. Yine 'vacip oldu' buyurdunuz, nedir bu vacip olma? diye sorunca, Rasulullah (sav): "Sizin hayırla andığınız kimseye Cennet vacip oldu, kötülükleriyle andığınız kimseye de Cehennem vacip oldu. Çünkü sizler yeryüzünde Allah'ın şahitlerisiniz."

• Nesâî Sünen-i Nesâî Cenâiz 1934, /2214

312 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى قَالَ: نا مُحَمَّدُ بْنُ الْفَضْلِ فِيمَا أَعْلَمُ قَالَ: نا دَاوُدُ بْنُ أَبِي الْفُرَاتِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَيْدَةَ، عَنْ أَبِي الْأَسْوَدِ الدِّيلِيِّ، عَنْ عُمَرَ: أَنَّ جَنَازَةً مُرَّ بِهَا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا خَيْرًا فَقَالَ: «وَجَبَتْ» وَمُرَّ عَلَيْهِ بِجِنَازَةٍ، فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا شَرًّا، فَقَالَ: «وَجَبَتْ، أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ، أَوْ» الْمُؤْمِنُونَ شُهَدَاءُ اللَّهِ " يَعْنِي: فِي الْأَرْضِ " [ص:442] وَلَا نَعْلَمُ يُرْوَى هَذَا الْكَلَامُ عَنْ عُمَرَ إِلَّا مِنْ هَذَا الْوَجْهِ، وَقَدْ رُوِيَ عَنْ غَيْرِ عُمَرَ، وَلَا رَوَى أَبُو الْأَسْوَدِ، عَنْ عُمَرَ إِلَّا هَذَا الْحَدِيثَ

Açıklama: Kültürümüzde Hadisler projesini ilgilendiren kısım: أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِى الأَرْضِ

• Bezzâr Müsned-i Bezzâr Ömer İbnü'l-Hattab 312, 1/441

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا أَبُو دَاوُدَ حَدَّثَنَا أَبُو سِنَانٍ الشَّيْبَانِىُّ عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِى ثَابِتٍ عَنْ أَبِى صَالِحٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ :يَا رَسُولَ اللَّهِ الرَّجُلُ يَعْمَلُ الْعَمَلَ فَيُسِرُّهُ فَإِذَا اطُّلِعَ عَلَيْهِ أَعْجَبَهُ ذَلِكَ؟ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم :« لَهُ أَجْرَانِ أَجْرُ السِّرِّ وَأَجْرُ الْعَلاَنِيَةِ » . قَالَ أَبُو عِيسَى :هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ . وَقَدْ رَوَاهُ الأَعْمَشُ وَغَيْرُهُ عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِى ثَابِتٍ عَنْ أَبِى صَالِحٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم مُرْسَلاً وَأَصْحَابُ الأَعْمَشِ لَمْ يَذْكُرُوا فِيهِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ . قَالَ أَبُو عِيسَى :وَقَدْ فَسَّرَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ هَذَا الْحَدِيثَ فَقَالَ :إِذَا اطُّلِعَ عَلَيْهِ فَأَعْجَبَهُ فَإِنَّمَا مَعْنَاهُ أَنْ يُعْجِبَهُ ثَنَاءُ النَّاسِ عَلَيْهِ بِالْخَيْرِ لِقَوْلِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم : أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِى الأَرْضِ . فَيُعْجِبُهُ ثَنَاءُ النَّاسِ عَلَيْهِ لِهَذَا لِمَا يَرْجُو بِثَنَاءِ النَّاسِ عَلَيْهِ فَأَمَّا إِذَا أَعْجَبَهُ لِيَعْلَمَ النَّاسُ مِنْهُ الْخَيْرَ لِيُكْرَمَ عَلَى ذَلِكَ وَيُعَظَّمَ عَلَيْهِ فَهَذَا رِيَاءٌ . وَقَالَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ إِذَا اطُّلِعَ عَلَيْهِ فَأَعْجَبَهُ رَجَاءَ أَنْ يُعْمَلَ بِعَمَلِهِ فَيَكُونَ لَهُ مِثْلُ أُجُورِهِمْ فَهَذَا لَهُ مَذْهَبٌ أَيْضًا .

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Zühd 49, 4/594

6405 - وَبِإِسْنَادِهِ؛ أَنَّ النَّبِيّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَرَّتْ بِهِ جِنَازَةٌ فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا خَيْرًا فَقَالَ: وَجَبَتْ وَمَرَّتْ جِنَازَةٌ فَأَثْنَوْا عَلَيْهَا شَرًّا فَقَالَ: وَجَبَتْ فَقَالَ عُمَر: يَا رَسولَ اللهِ قُلْتَ لِلأُولَى: وَجَبَتْ وَقُلْتَ لِلأُخْرَى: وَجَبَتْ قَالَ: أَمَّا الأُولَى وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ وَأَمَّا الأُخْرَى وَجَبَتْ لَهُ النَّارُ أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللَّهِ فِي الأَرْضِ.

• Bezzâr Müsned-i Bezzâr Enes b. Malik 6405, 13/67