حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ الصَّبَّاحِ حَدَّثَنَا ثَوْرُ بْنُ يَزِيدَ عَنْ حُصَيْنٍ الْحِمْيَرِىِّ عَنْ أَبِى سَعِيدِ الْخَيْرِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ " مَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ مَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ وَمَنْ تَخَلَّلَ فَلْيَلْفِظْ وَمَنْ لاَكَ فَلْيَبْتَلِعْ مَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ وَمَنْ أَتَى الْخَلاَءَ فَلْيَسْتَتِرْ فَإِنْ لَمْ يَجِدْ إِلاَّ كَثِيبًا مِنْ رَمْلٍ فَلْيَمْدُدْهُ عَلَيْهِ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَلْعَبُ بِمَقَاعِدِ ابْنِ آدَمَ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ ."

Bize Muhammed b. Beşşâr, ona Abdülmelik b. Sabbah, ona Sevr b. Yezid, ona Husayn (b. Abdurrahman) el-Himyerî, ona Ebu Said el-Hayr (Âmir b. Sa'd el-Hubrânî), ona Ebu Hureyre, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etti: "Taş ile istinca eden kimse (taş sayısını) tek yapsın. Kim böyle yaparsa şüphesiz güzel (bir iş) yapmış olur, yapmayan kimse için de sıkıntı yoktur. Dişlerinin arasını (kürdan ve benzeri ile) kurcalayan kimse (dişleri arasından çıkardığını yutmayıp) dışarı atsın. (Dişleri arasında kalan veya diş etleri ile damak üzerinde duran yemek kırıntısını) dili ile çıkaran kimse (çıkardığını) yutsun. Kim böyle yaparsa güzel (bir iş) yapmış olur. Yapmayan kimse için sıkıntı yoktur. Abdest bozmaya giden kimse gizlensin. Şayet kum yığınından başka bir siper bulamazsa ondan faydalanmaya çalışsın. Çünkü şüphesiz şeytan insan oğlunun makatları (abdest bozmak için oturdukları yerlerde) oynarlar. Kim (böyle) yaparsa güzel (bir iş) yapmış olur. Yapmayan için sıkıntı yoktur."

Açıklama: Hadisin râvilerinden Ebu Said el-Hayr hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Tabâkat kitaplarında isminin Âmir b. S'ad, ya da Ziyad b. Sa'd olduğu, nisbesinin el-Hayr, el-Enmaârî ya da el-Hubrânî olduğu, kendisinin sahabe ya da tabiin tabakasında yer aldığı gibi bilgilere rastlanmaktadır. (Mizzî, Tehzîbu'l-kemâl, Beyrut 1400/1980, 33: 353) Elbani مَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ kısmı sahih diğer kısım zayıftır demiştir.

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Tahâret ve sünenüha 23, /67

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ وَمُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى قَالاَ حَدَّثَنَا وَهْبُ بْنُ جَرِيرٍ حَدَّثَنَا أَبِى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ أَبَانَ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُجَاهِدٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: "نَهَى النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ نَسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةَ بِبَوْلٍ. فَرَأَيْتُهُ قَبْلَ أَنْ يُقْبَضَ بِعَامٍ يَسْتَقْبِلُهَا." [وَفِى الْبَابِ عَنْ أَبِى قَتَادَةَ، وَعَائِشَةَ، وَعَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ. قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ جَابِرٍ فِى هَذَا الْبَابِ حَدِيثٌ حَسَنٌ غَرِيبٌ.]

Bize Muhammed b. Beşşâr ve Muhammed b. Müsennâ, onlara Vehb b. Cerir, ona babası (Ebu Nadr Cerîr b. Hazım el-Ezdî), ona Muhammed b. İshak, ona Ebân b. Salih, ona da Mücahid (b. Cebr), Cabir b. Abdullah'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Hz. Peygamber (sav), kçük abdestimizi bozarken kıbleye dönmemizi yasaklamıştı. Fakat vefatından bir yıl önce kendisini kıbleye doğru (abdest bozarken) gördüm." [(Tirmizî şöyle demiştir:) Bu konuda Ebu Katade, Âişe ve Ammâr b. Yâsir'den de hadis rivayet edilmiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Cabir'in bu konudaki hadisi, hasen-garib bir hadistir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 7, 1/15

وَقَدْ رَوَى هَذَا الْحَدِيثَ ابْنُ لَهِيعَةَ عَنْ أَبِى الزُّبَيْرِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِى قَتَادَةَ: "أَنَّهُ رَأَى النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم يَبُولُ مُسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةِ." [حَدَّثَنَا بِذَلِكَ قُتَيْبَةُ حَدَّثَنَا ابْنُ لَهِيعَةَ. وَحَدِيثُ جَابِرٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم، أَصَحُّ مِنْ حَدِيثِ ابْنِ لَهِيعَةَ. وَابْنُ لَهِيعَةَ، ضَعِيفٌ عِنْدَ أَهْلِ الْحَدِيثِ. ضَعَّفَهُ يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ الْقَطَّانُ وَغَيْرُهُ مِنْ قِبَلِ حِفْظِهِ.]

Bize İbn Lehî'a, ona da Ebu Zübeyr (Muhammed b. Müslim el-Kuraşî), Ebu Katade'nin (Haris b. Rib'î es-Sülemî) şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Ebu Katade, Hz. Peygamber'i (sav) kıbleye doğru küçük abdestini bozarken görmüştür." [Bize bu hadisi Kuteybe (b. Said es-Sekafî), ona da İbn Lehî'a rivayet etmiştir. Cabir'in Hz. Peygamber'ned (sav) rivayet ettiği hadis, İbn Lehî'a'nın hadisine göre daha sahihtir. Çünkü İbn Lehî'a, hadis âlimlerine göre zayıftır. Yahya b. Said el-Kattân ve diğer hadisçiler, hafızası bakımından onu zayıf saymışlardır.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 7, 1/15

أَخْبَرَنَا يَعْقُوبُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ قَالَ حَدَّثَنَا يَحْيَى - يَعْنِى ابْنَ سَعِيدٍ - عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلاَنَ قَالَ أَخْبَرَنِي الْقَعْقَاعُ عَنْ أَبِي صَالِحٍ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "إِنَّمَا أَنَا لَكُمْ مِثْلُ الْوَالِدِ أُعَلِّمُكُمْ، إِذَا ذَهَبَ أَحَدُكُمْ إِلَى الْخَلاَءِ فَلاَ يَسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَلاَ يَسْتَدْبِرْهَا وَلاَ يَسْتَنْجِ بِيَمِينِهِ" [وَكَانَ يَأْمُرُ بِثَلاَثَةِ أَحْجَارٍ وَينَهَى عَنِ الرَّوْثِ وَالرِّمَّةِ.]

Bize Yakub b. İbrahim, Yahya b.Said, ona Muhammed b. Aclân, ona Ka'ka', ona Ebû Salih, ona Ebu Hureyre'nin (ra) rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: "Şüphesiz ki ben, (şefkat ve merhamette) sizin için baba gibiyim; size (dininizi) öğretiyorum. Sizden biri tuvalete gittiği zaman kıbleye doğru dönmesin, ona arkasını vermesin, sağ eliyle taharetlenmesin." [Ebu Hureyre şöyle dedi: Rasulullah (sav) bize, üç taşla taharetlenmeyi emrediyor; tezek ve kemiği yasaklıyordu.]

• Nesâî Sünen-i Nesâî Tahâret 36, /2089

حَدَّثَنَا هَنَّادٌ حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ عَنِ الأَعْمَشِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: قِيلَ لِسَلْمَانَ: ’قَدْ عَلَّمَكُمْ نَبِيُّكُمْ صلى الله عليه وسلم كُلَّ شَىْءٍ، حَتَّى الْخِرَاءَةَ.’ فَقَالَ سَلْمَانُ: "أَجَلْ. نَهَانَا أَنْ نَسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةَ بِغَائِطٍ أَوْ بَوْلٍ، وَأَنْ نَسْتَنْجِىَ بِالْيَمِينِ، أَوْ أَنْ يَسْتَنْجِىَ أَحَدُنَا بِأَقَلَّ مِنْ ثَلاَثَةِ أَحْجَارٍ، أَوْ أَنْ نَسْتَنْجِىَ بِرَجِيعٍ، أَوْ بِعَظْمٍ." [قَالَ أَبُو عِيسَى: وَفِى الْبَابِ عَنْ عَائِشَةَ، وَخُزَيْمَةَ بْنِ ثَابِتٍ، وَجَابِرٍ، وَخَلاَّدِ بْنِ السَّائِبِ عَنْ أَبِيهِ. قَالَ أَبُو عِيسَى: وَحَدِيثُ سَلْمَانَ فِى هَذَا الْبَابِ، حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَهُوَ قَوْلُ أَكْثَرِ أَهْلِ الْعِلْمِ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم، وَمَنْ بَعْدَهُمْ؛ رَأَوْا أَنَّ الاِسْتِنْجَاءَ بِالْحِجَارَةِ يُجْزِئُ، وَإِنْ لَمْ يَسْتَنْجِ بِالْمَاءِ، إِذَا أَنْقَى أَثَرَ الْغَائِطِ وَالْبَوْلِ. وَبِهِ يَقُولُ: الثَّوْرِىُّ، وَابْنُ الْمُبَارَكِ، وَالشَّافِعِىُّ، وَأَحْمَدُ، وَإِسْحَاقُ.]

Bize Hennâd (b. Serî), ona Ebu Muaviye (Muhammed b. Hâzim), ona A'meş (Süleyman b. Mihran), ona da İbrahim (en-Neha'î), Abdurrahman b. Yezid'in şöyle dediğini rivayet ettmiştir: Selman’a: 'Sizin Peygamberiniz (sav), size her şeyi hatta abdest bozmayı bile öğretiyor.' denildi. Selman da: "Evet. Bize büyük ve küçük abdestimizi bozarken kıbleye doğru dönmeyi, sağ el ile (tuvalet yaptığımız azalarımızı) temizlemeyi, temizliği üçten az taşla yapmayı, kemik ve hayvan dışkısıyla temizlenmeyi bize yasakladı.” [Ebu İsa (Tirmîzî) şöyle demiştir: Bu konuda Aişe'nin, Huzeyme b. Sabit'in, Cabir'in ve Hallâd b. es Sâib'in babası vasıtasıyla naklettiği hadisler vardır. Ebu İsa (Tirmîzî) şöyle demiştir: Selman’ın bu konudaki hadisi, hasen-sahihtir. Nebi'in (sav) ashâbı ile tabiin âlimlerinin çoğunluğunun ameli bu hadise göredir; (bir kişi) su ile temizlenmese bile, dışkı ve idrarın izini giderecek şekilde yapılması kaydıyla, taşla temizlenmenin yeterli olacağını düşünmüşlerdir. Sevrî, İbn Mübarek, Şâfi'î, Ahmed (b. Hanbel) ve İshâk da bu görüşü savunmuştur.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Tahâret 12, 1/24

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ وَرَوْحٌ قَالَا حَدَّثَنَا عَوْفٌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِيرِينَ قَالَ رَوْحٌ وَخِلَاسٌ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَهَى أَنْ يُبَالَ فِي الْمَاءِ الدَّائِمِ ثُمَّ يُتَوَضَّأَ مِنْهُ. (قال روح لا يبولن احدكم)

Bize Muhammed b. Cafer ve Ravh, ona Avf, ona Muhammed b. Sirin ve Hilas, o ikisine de Ebu Hureyre şöyle haber vermiştir: "Hz. Peygamber (sav) durgun suya işemeyi ve o sudan abdest almayı yasakladı." [Ravh rivayetinde (لا يبولن احدكم Sizden biriniz işemesin) ifadesini kullanmıştır.]

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Ebu Hureyre 10390, 3/695

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ وَرَوْحٌ قَالَا حَدَّثَنَا عَوْفٌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِيرِينَ قَالَ رَوْحٌ وَخِلَاسٌ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَهَى أَنْ يُبَالَ فِي الْمَاءِ الدَّائِمِ ثُمَّ يُتَوَضَّأَ مِنْهُ. (قال روح لا يبولن احدكم)

Bize Muhammed b. Cafer ve Ravh, onlara Avf, ona Muhammed b. Sirin ve Hilas, o ikisine de Ebu Hureyre şöyle haber vermiştir: "Hz. Peygamber (sav) durgun suya işenmesini ve o sudan abdest alınmasını yasakladı." [Ravh rivayetinde (لا يبولن احدكم Sizden biriniz işemesin) ifadesini kullanmıştır.]

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Ebu Hureyre 10390, 3/695

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ وَرَوْحٌ قَالَا حَدَّثَنَا عَوْفٌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِيرِينَ قَالَ رَوْحٌ وَخِلَاسٌ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَهَى أَنْ يُبَالَ فِي الْمَاءِ الدَّائِمِ ثُمَّ يُتَوَضَّأَ مِنْهُ. (قال روح لا يبولن احدكم)

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Ebu Hureyre 10390, 3/695

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْعَلاَءِ أَخْبَرَنَا مُعَاوِيَةُ بْنُ هِشَامٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ الْحَارِثِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِى مَيْمُونَةَ عَنْ أَبِى صَالِحٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: " نَزَلَتْ هَذِهِ الآيَةُ فِى أَهْلِ قُبَاءَ ( فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا ) قَالَ كَانُوا يَسْتَنْجُونَ بِالْمَاءِ فَنَزَلَتْ فِيهِمْ هَذِهِ الآيَةُ ."

Bize Muhammed b. 'Alâ, ona Muaviye b. Hişam, ona Yunus b. Haris, ona İbrahim b. Ebu Meymune, ona Ebu Salih, ona da Ebu Hureyre, Hz. Peygamber'den rivayet ederek şöyle demiştir: "'Orada temiz olmayı arzu eden ve seven kişiler vardır' (Tevbe, 9/108) âyeti, su ile temizlenmelerinden dolayı Kubâ'daki müslümanlar hakkında nazil olmuştur."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tahâret 23, /20