حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُوسَى الرَّازِىُّ أَخْبَرَنَا عِيسَى بْنُ يُونُسَ عَنْ ثَوْرٍ عَنِ الْحُصَيْنِ الْحُبْرَانِىِّ عَنْ أَبِى سَعِيدٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "مَنِ اكْتَحَلَ فَلْيُوتِرْ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ وَمَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ وَمَنْ أَكَلَ فَمَا تَخَلَّلَ فَلْيَلْفِظْ وَمَا لاَكَ بِلِسَانِهِ فَلْيَبْتَلِعْ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ وَمَنْ أَتَى الْغَائِطَ فَلْيَسْتَتِرْ فَإِنْ لَمْ يَجِدْ إِلاَّ أَنْ يَجْمَعَ كَثِيبًا مِنْ رَمْلٍ فَلْيَسْتَدْبِرْهُ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَلْعَبُ بِمَقَاعِدِ بَنِى آدَمَ مَنْ فَعَلَ فَقَدْ أَحْسَنَ وَمَنْ لاَ فَلاَ حَرَجَ." [ قَالَ أَبُو دَاوُدَ رَوَاهُ أَبُو عَاصِمٍ عَنْ ثَوْرٍ قَالَ حُصَيْنٌ الْحِمْيَرِىُّ وَرَوَاهُ عَبْدُ الْمَلِكِ بْنُ الصَّبَّاحِ عَنْ ثَوْرٍ فَقَالَ أَبُو سَعِيدٍ الْخَيْرُ . قَالَ أَبُو دَاوُدَ أَبُو سَعِيدٍ الْخَيْرُ هُوَ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم .]

Bize İbrahim b. Musa er-Razî, ona İsa b. Yunus, ona Sevr, ona Husayn el-Hubrânî, ona da Ebu Saîd'in rivayet ettiğine göre Ebu Hureyre, Hz. Peygamber'in şöyle buyurduğunu söylemiştir: "Gözlerine sürme çeken kimse tek sayıda çeksin. Böyle yapan güzel yapmış olur. Yapmayana da sorumluluk yoktur. Taşla taharet alan da tek sayıyla yapsın. Böyle yapan iyi yapmış olur, yapmayana da günah yoktur. Yemek yiyen dişlerinin dibinde kalan kırıntıları dışarı çıkarsın. Ağzında geri kalanı dili ile toplarsa yutsun. Böyle yapan iyi yapmış olur, yapmayana ise sorumluluk yoktur. Abdest bozmak isteyen kişi kendini korusun. Korunacak yer bulamayan kimse kum biriktirerek onu arkasına alsın. Çünkü şeytan insanoğlunun oturaklarıyla oynar. Kim böyle yaparsa iyi yapar, yapmazsa sorumluluk yoktur." [Ebu Davud der ki: 'Bu hadisi Ebu Asım bu şekilde Sevr'den rivayet etmiş ancak Husayn el-Hubrânî yerine 'Husayn el-Himyerî' demiştir.'] [Yine Ebu Davud şöyle demiştir: 'Abdülmelik b. Sabbah da bu hadisi Sevr'den rivayet etmiş, o da Ebu Saîd el-Hudrî yerine 'Ebu Saîd el-Hayr' demiştir. Ebu Davud, Ebu Saîd el-Hayr Hz. Peygamber'in (sav) ashabından olduğunu söylemektedir.]

Açıklama: Beden temizliği veya özel hayata ilişkin tavsiyelerde bulunan Hz. Peygamber, önerilen fiillerin yapılamaması durumunda bir sorumluluğun olmadığını vurgulamıştır. Bu yaklaşım müslümanların birbirlerine ilişkin değerlendirmelerinde hoşgörülü olmalarını zorunlu kılmaktadır. Ancak tuvalet ihtiyacının giderilmesi için yer seçimi, idrar serpintilerinden korunulması, büyük abdeste ilişkin temizlikte titiz davranılması ve avret mahallinin başkaları tarafından görülmemesi için çaba sarfedilmesini; bunun için de örtünün arkasında yapılmasını veya kum gibi şeylerden engeller oluşturulmasını önermektedir. Burada zikredilen şeytanın insanoğlunun oturaklarıyla oynama fiilini sembolik olarak düşünmek gerekmektedir.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tahâret 19, /18

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حُمَيْدٍ حَدَّثَنَا أَبُو دَاوُدَ - هُوَ الطَّيَالِسِىُّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ « اكْتَحِلُوا بِالإِثْمِدِ فَإِنَّهُ يَجْلُو الْبَصَرَ وَيُنْبِتُ الشَّعْرَ » . وَزَعَمَ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم كَانَتْ لَهُ مُكْحُلَةٌ يَكْتَحِلُ بِهَا كُلَّ لَيْلَةٍ ثَلاَثَةً فِى هَذِهِ وَثَلاَثَةً فِى هَذِهِ . وَقَدْ رُوِىَ مِنْ غَيْرِ وَجْهٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ « عَلَيْكُمْ بِالإِثْمِدِ فَإِنَّهُ يَجْلُو الْبَصَرَ وَيُنْبِتُ الشَّعْرَ » . قَالَ وَفِى الْبَابِ عَنْ جَابِرٍ وَابْنِ عُمَرَ . قَالَ أَبُو عِيسَى حَدِيثُ ابْنِ عَبَّاسٍ حَدِيثٌ حَسَنٌ لاَ نَعْرِفُهُ عَلَى هَذَا اللَّفْظِ إِلاَّ مِنْ حَدِيثِ عَبَّادِ بْنِ مَنْصُورٍ . حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ حُجْرٍ وَمُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى قَالاَ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ عَنْ عَبَّادِ بْنِ مَنْصُورٍ نَحْوَهُ .

Bize Mahmud b. Humeyd, ona Ebu Davud et-Tayalisi, ona Abbâd b. Mansur, ona İkrime (Mevla İbn Abbas), ona da (Abdullah) b. Abbas şöyle demiştir: Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurdu: "İsmid taşı ile sürme sürünüz. Çünkü o gözleri parlatır, kirpikleri besler." İbn Abbas Hz. Peygamber'in (sav) bir sürme taşına sahip olduğunu ve her gece üç defa sağ gözüne üç defa sol gözüne sürme çektiğini söyledi. Hz. peygamber'den (sav) bu tarik dışında "Size ismidi öneririm. O gözlerinizi cilalar ve saçlarınızın bitmesini sağlar." dediği nakledilmiştir. [Tirmizî dedi ki: Bu konuda Cabir ve İbn Ömer'den de hadis rivayet edilmiştir. Tirmizî dedi ki: İbn Abbas hadisi hasen garibtir. Bu hadisi bu lafızlarla sadece Abbas b. Mansur'un rivayetiyle bilmekteyiz. Ali b. Hucr ve Muhammed b. Yahya dediler ki: Yezid b. Harun, Abbad b. Mansur'dan bu hadisin bir benzerini bize rivayet etmiştir.]

Açıklama: Tirmizî rivayetinin isnadında yer alan Abbâd b. Mansûr hakkında kaderi, müdellis ve ömrünün sonunda hafızası değişmekle tenkitler bulunan saduk bir ravi olduğu değerlendirmesi yapılmıştır. Bedrüddin elAynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, Nühabü'l-ahbâr fi mebâni'l-ahyar fi şerhi meani'l-asâr, thk. Ebû Temim Yasir b. İbrahim (Katar: Vüzaretü'l-Şuuni'l-Evkâfi'l-İslamiyye, 1429/2008), 6/293.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Libâs 23, /

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حُمَيْدٍ حَدَّثَنَا أَبُو دَاوُدَ - هُوَ الطَّيَالِسِىُّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ « اكْتَحِلُوا بِالإِثْمِدِ فَإِنَّهُ يَجْلُو الْبَصَرَ وَيُنْبِتُ الشَّعْرَ » . وَزَعَمَ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم كَانَتْ لَهُ مُكْحُلَةٌ يَكْتَحِلُ بِهَا كُلَّ لَيْلَةٍ ثَلاَثَةً فِى هَذِهِ وَثَلاَثَةً فِى هَذِهِ . وَقَدْ رُوِىَ مِنْ غَيْرِ وَجْهٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ « عَلَيْكُمْ بِالإِثْمِدِ فَإِنَّهُ يَجْلُو الْبَصَرَ وَيُنْبِتُ الشَّعْرَ » . قَالَ وَفِى الْبَابِ عَنْ جَابِرٍ وَابْنِ عُمَرَ . قَالَ أَبُو عِيسَى حَدِيثُ ابْنِ عَبَّاسٍ حَدِيثٌ حَسَنٌ لاَ نَعْرِفُهُ عَلَى هَذَا اللَّفْظِ إِلاَّ مِنْ حَدِيثِ عَبَّادِ بْنِ مَنْصُورٍ . حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ حُجْرٍ وَمُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى قَالاَ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ عَنْ عَبَّادِ بْنِ مَنْصُورٍ نَحْوَهُ .

Bize Mahmud b. Humeyd, ona Ebu Davud et-Tayalisi, ona Abbâd b. Mansur, ona İkrime (Mevla İbn Abbas), ona da (Abdullah) b. Abbas şöyle demiştir: Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurdu: "İsmid taşı ile sürme sürünüz. Çünkü o gözleri parlatır, kirpikleri besler." İbn Abbas Hz. Peygamber'in (sav) bir sürme taşına sahip olduğunu ve her gece üç defa sağ gözüne üç defa sol gözüne sürme çektiğini söyledi. Hz. peygamber'den (sav) bu tarik dışında "Size ismidi öneririm. O gözlerinizi cilalar ve saçlarınızın bitmesini sağlar." dediği nakledilmiştir. [Tirmizî dedi ki: Bu konuda Cabir ve İbn Ömer'den de hadis rivayet edilmiştir. Tirmizî dedi ki: İbn Abbas hadisi hasen garibtir. Bu hadisi bu lafızlarla sadece Abbas b. Mansur'un rivayetiyle bilmekteyiz. Ali b. Hucr ve Muhammed b. Yahya dediler ki: Yezid b. Harun, Abbad b. Mansur'dan bu hadisin bir benzerini bize rivayet etmiştir.]

Açıklama: Tirmizî rivayetinin isnadında yer alan Abbâd b. Mansûr hakkında kaderi, müdellis ve ömrünün sonunda hafızası değişmekle tenkitler bulunan saduk bir ravi olduğu değerlendirmesi yapılmıştır. Bedrüddin elAynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, Nühabü'l-ahbâr fi mebâni'l-ahyar fi şerhi meani'l-asâr, thk. Ebû Temim Yasir b. İbrahim (Katar: Vüzaretü'l-Şuuni'l-Evkâfi'l-İslamiyye, 1429/2008), 6/293.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Libâs 23, /

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حُمَيْدٍ حَدَّثَنَا أَبُو دَاوُدَ - هُوَ الطَّيَالِسِىُّ عَنْ عَبَّادِ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ « اكْتَحِلُوا بِالإِثْمِدِ فَإِنَّهُ يَجْلُو الْبَصَرَ وَيُنْبِتُ الشَّعْرَ » . وَزَعَمَ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم كَانَتْ لَهُ مُكْحُلَةٌ يَكْتَحِلُ بِهَا كُلَّ لَيْلَةٍ ثَلاَثَةً فِى هَذِهِ وَثَلاَثَةً فِى هَذِهِ . وَقَدْ رُوِىَ مِنْ غَيْرِ وَجْهٍ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم أَنَّهُ قَالَ « عَلَيْكُمْ بِالإِثْمِدِ فَإِنَّهُ يَجْلُو الْبَصَرَ وَيُنْبِتُ الشَّعْرَ » . قَالَ وَفِى الْبَابِ عَنْ جَابِرٍ وَابْنِ عُمَرَ . قَالَ أَبُو عِيسَى حَدِيثُ ابْنِ عَبَّاسٍ حَدِيثٌ حَسَنٌ لاَ نَعْرِفُهُ عَلَى هَذَا اللَّفْظِ إِلاَّ مِنْ حَدِيثِ عَبَّادِ بْنِ مَنْصُورٍ . حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ حُجْرٍ وَمُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى قَالاَ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ عَنْ عَبَّادِ بْنِ مَنْصُورٍ نَحْوَهُ .

Bize Mahmud b. Humeyd, ona Ebu Davud et-Tayalisi, ona Abbâd b. Mansur, ona İkrime (Mevla İbn Abbas), ona da (Abdullah) b. Abbas şöyle demiştir: Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurdu: "İsmid taşı ile sürme sürünüz. Çünkü o gözleri parlatır, kirpikleri besler." İbn Abbas Hz. Peygamber'in (sav) bir sürme taşına sahip olduğunu ve her gece üç defa sağ gözüne üç defa sol gözüne sürme çektiğini söyledi. Hz. peygamber'den (sav) bu tarik dışında "Size ismidi öneririm. O gözlerinizi cilalar ve saçlarınızın bitmesini sağlar." dediği nakledilmiştir. [Tirmizî dedi ki: Bu konuda Cabir ve İbn Ömer'den de hadis rivayet edilmiştir. Tirmizî dedi ki: İbn Abbas hadisi hasen garibtir. Bu hadisi bu lafızlarla sadece Abbas b. Mansur'un rivayetiyle bilmekteyiz. Ali b. Hucr ve Muhammed b. Yahya dediler ki: Yezid b. Harun, Abbad b. Mansur'dan bu hadisin bir benzerini bize rivayet etmiştir.]

Açıklama: Tirmizî rivayetinin isnadında yer alan Abbâd b. Mansûr hakkında kaderi, müdellis ve ömrünün sonunda hafızası değişmekle tenkitler bulunan saduk bir ravi olduğu değerlendirmesi yapılmıştır. Bedrüddin elAynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, Nühabü'l-ahbâr fi mebâni'l-ahyar fi şerhi meani'l-asâr, thk. Ebû Temim Yasir b. İbrahim (Katar: Vüzaretü'l-Şuuni'l-Evkâfi'l-İslamiyye, 1429/2008), 6/293.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Libâs 23, /

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ عَجْلَانَ حَدَّثَنِي إِبْرَاهِيمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حُنَيْنٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ نَهَانِي رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنْ أَقْرَأَ وَأَنَا رَاكِعٌ وَعَنْ خَاتَمِ الذَّهَبِ وَعَنْ الْقَسِّيِّ وَالْمُعَصْفَرِ

Açıklama: hadis sahihtir ve isnadı hasendir.

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Ali b. Ebu Talib 611, 1/254

وَحَدَّثَنِيهِ مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا عَبْدُ الصَّمَدِ حَدَّثَنَا الْمُثَنَّى بِهَذَا الإِسْنَادِ [عَنْ قَتَادَةَ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ] يُكْرَهُ أَنْ يَنْتِفَ الرَّجُلُ الشَّعْرَةَ الْبَيْضَاءَ مِنْ رَأْسِهِ وَلِحْيَتِهِ - قَالَ - وَلَمْ يَخْتَضِبْ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِنَّمَا كَانَ الْبَيَاضُ فِى عَنْفَقَتِهِ وَفِى الصُّدْغَيْنِ وَفِى الرَّأْسِ نَبْذٌ ].

• Müslim Sahîh-i Müslim Fedâil 6078, /981

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ إِدْرِيسَ عَنِ الأَجْلَحِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَيْدَةَ عَنْ أَبِى الأَسْوَدِ الدَّيْلَمِىِّ عَنْ أَبِى ذَرٍّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم « إِنَّ أَحْسَنَ مَا غَيَّرْتُمْ بِهِ الشَّيْبَ الْحِنَّاءُ وَالْكَتَمُ » .

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Libâs 32, /584

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ ابْنُ عُلَيَّةَ عَنْ لَيْثٍ عَنْ أَبِى الزُّبَيْرِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ جِىءَ بِأَبِى قُحَافَةَ يَوْمَ الْفَتْحِ إِلَى النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم وَكَأَنَّ رَأْسَهُ ثَغَامَةٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم « اذْهَبُوا بِهِ إِلَى بَعْضِ نِسَائِهِ فَلْتُغَيِّرْهُ وَجَنِّبُوهُ السَّوَادَ » .

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Libâs 33, /585

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا خَالِدُ بْنُ الْحَارِثِ وَابْنُ أَبِى عَدِىٍّ عَنْ حُمَيْدٍ قَالَ سُئِلَ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ أَخَضَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ إِنَّهُ لَمْ يَرَ مِنَ الشَّيْبِ إِلاَّ نَحْوَ سَبْعَةَ عَشَرَ أَوْ عِشْرِينَ شَعَرَةً فِى مُقَدَّمِ لِحْيَتِهِ .

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Libâs 35, /585

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا خَالِدُ بْنُ الْحَارِثِ وَابْنُ أَبِى عَدِىٍّ عَنْ حُمَيْدٍ قَالَ سُئِلَ أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ أَخَضَبَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ إِنَّهُ لَمْ يَرَ مِنَ الشَّيْبِ إِلاَّ نَحْوَ سَبْعَةَ عَشَرَ أَوْ عِشْرِينَ شَعَرَةً فِى مُقَدَّمِ لِحْيَتِهِ .

• İbn Mâce Sünen-i İbn Mâce Libâs 35, /585