وَأَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْحَافِظُ أَخْبَرَنِى مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ قُرَيْشٍ أَخْبَرَنَا الْحَسَنُ بْنُ سُفْيَانَ حَدَّثَنَا فَيَّاضُ بْنُ زُهَيْرٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ عَنِ الزُّهْرِىِّ عَنِ ابْنِ الْمُسَيَّبِ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- :« خَمْسٌ تَجِبُ لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِيهِ رَدُّ السَّلاَمِ ، وَتَشْمِيتُ الْعَاطِسِ ، وَعِيَادَةُ الْمَرِيضِ ، وَاتِّبَاعُ الْجَنَازَةِ وَإِجَابَةُ الدَّعْوَةِ ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ فِى الصَّحِيحِ عَنْ عَبْدِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ وَأَشَارَ إِلَيْهِ الْبُخَارِىُّ.

Bize Ebû Abdullah el-Hafız, ona Muhammed b. Abdullah b. Kureyş, ona Hasan b. Süfyan, ona Feyyaz b. Züheyr, ona Abdurrezzak, ona Ma‘mer ona Zührî, ona Saîd b. Müseyyeb, ona da Ebû Hureyre (r.a.), Rasûlullah'ın (s.a.v.) şöyle buyurduğunu rivayet etti: "Beş şey müslümanın kardeşi üzerindeki hakkıdır: Selamı alması, aksırana يرحمك الله (Allah sana merhamet eylesin) demesi, hastayı ziyaret etmesi, cenazeye katılması ve davete icabet etmesidir.” Rivayeti Müslim Sahih’inde Abd b. Humeyd, Abdurrezzâk tarikiyle rivayet etmiş, Buhari de ona işaret etmiştir.

• Beyhakî Sünen-i Kebir Cumu'a 5913, 6/369

حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بن أَحْمَدَ الشامي الْكُوفِيُّ، حَدَّثَنَا أَبُو كُرَيْبٍ، حَدَّثَنَا عُبَيْدُ بن مُحَمَّدٍ، حَدَّثَنَا صَبَّاحُ الْمُزَنِيُّ، عَنْ عَطَاءِ بن السَّائِبِ، عَنْ سَعِيدِ بن جُبَيْرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ:إِذَا عَطَسَ أَحَدُكُمْ، فَقَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ، قَالَتِ الْمَلائِكَةُ رَبُّ الْعَالَمِينَ فَإِذَا، قَالَ: رَبُّ الْعَالَمِينَ، قَالَتِ الْمَلائِكَةُ: رَحِمَكَ اللَّهُ.

Açıklama: Ravilerden Sabbah b. Yahya el-Müzeni münkerul hadis olmakla tenkid edilmektedir.( İbn Hacer, Lisan, IV, 182; Buhari, Tarih, IV, 314; İbn Ebû Hâtim, el-Cerh, IV, 442) Ubeyd b. Muhammed el-Muharibi münkerul-hadis, zayıf bir ravidir.(Mizzi, tehzibul-kemal, XIX, 231) 1. Rivayette meleklerin kula aksırdığında "elhamdülillah" dediğinde teşmitte bulunmadığına, 2. Kul aksırdığında "elhamdülilahi rabbil alemin" dediğinde meleklerinde teşmitte bulunarak "Allah sana rahmet etsin" diyecekleri ifade edilmektedir. Allah'ın Rab sıfatının zikrilmesi bir gereklilik olsaydı Hz. Peygamber (sav) akasırana "elhamdülillah" dediğinde teşmitte bulunmaz veya uyarırdı. Bu yorumun sonraki dönemde ravilerce ilave edildiğini gösteren bir husustur.

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بن أَحْمَدَ بن أَبِي خَيْثَمَةَ , حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بن عَبْدِ اللَّهِ الْمُخَرِّمِيُّ , حَدَّثَنَا الأَسْوَدُ بن عَامِرٍ , حَدَّثَنَا إِسْرَائِيلُ , عَنْ أَسْبَاطِ بن عَزْرَةَ , عَنْ جَعْفَرِ بن أَبِي وَحْشِيَّةَ , عَنْ مُجَاهِدٍ , عَنِ ابْنِ عُمَرَ , قَالَ:كُنَّا جُلُوسًا عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ , فَعَطَسَ فَحَمِدَ اللَّهَ , فَقَالُوا: يَرْحَمُكَ اللَّهُ , فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:يَهْدِيكُمُ اللَّهُ وَيُصْلِحُ بَالَكُمْ.

Açıklama: Esbat b. Azre hakkında Buhari bir şey demezken( Tarihul-kebir, II, 53), İbn Ebu Hatim meçhul (hal) olduğunu ifade etmektedir. (İlel, II, 231). 1.Teşmit edenlere aksıran yerine orada bulunan dini veya resmi büyük birinin karşılık vermesi mümkündür. 2. Teşmitte bulunanlara dua olarak "Allah size hidayet etsin ve halinizi ıslah etsin" denilebilir.

حَدَّثَنَا أَبُو شُعَيْبٍ عَبْدُ اللَّهِ بن الْحَسَنِ الْحَرَّانِيُّ، حَدَّثَنَا يَحْيَى بن عَبْدِ اللَّهِ الْبَابْلُتِّيُّ، حَدَّثَنَا الأَوْزَاعِيُّ، حَدَّثَنِي يَحْيَى بن أَبِي كَثِيرٍ، حَدَّثَنَا هِلالُ بن أَبِي مَيْمُونَةَ، حَدَّثَنِي عَطَاءُ بن يَسَارٍ، حَدَّثَنِي مُعَاوِيَةُ بن الْحَكَمِ السُّلَمِيُّ، قَالَ: بَيْنَمَا أَنَا مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، إِذْ عَطَسَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ، فَقُلْتُ: يَرْحَمُكَ اللَّهُ، فَحَدَّقَنِي الْقَوْمُ بِأَبْصَارِهِمْ، قُلْتُ: وَاثُكْلَ أُمَّاهُ، مَا لَكُمْ تَنْظُرُونَ إِلَيَّ؟، قَالَ: فَضَرَبَ الْقَوْمُ بِأَيْدِيهِمْ عَلَى أَفْخَاذِهِمْ، فَلَمَّا رَأَيْتُهُمْ يُسَكِّتُونِي لَكِنِّي سَكَتُّ، فَلَمَّا انْصَرَفَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، بِأَبِي هُوَ وَأُمِّي مَا رَأَيْتُ مُعَلِّمًا قَبْلَهُ وَلا بَعْدَهُ أَحْسَنَ تَعْلِيمًا مِنْهُ، وَاللَّهِ مَا ضَرَبَنِي، وَلا كَهَرَنِي، وَلا سَبَّنِي، وَلَكِنْ قَالَ:"إِنَّ صَلاتَنَا هَذِهِ لا يَصْلُحُ فِيهَا شَيْءٌ مِنْ كَلامِ النَّاسِ، وَإِنَّمَا هِيَ التَّسْبِيحُ، وَالتَّكْبِيرُ، وَتِلاوَةُ الْقُرْآنِ”,

Açıklama: Ravilerden Yahya b. Abdullah el-Bablutî zayıf bir ravidir. (Zehebî, Siyer, XIX, 298) 1. Hata yapan bilgisiz birine gösterilen tepki daha olumsuz tepkiler vermesine sebep olmaktadır. 2. Eğitimci hata yapana veya hataya eleştiri getirmek yerine doğru olanı öğretmesi daha uygun yöntemdir. 3.İbadet esnasında huzuru kaçıracak davranış ve dünya kelamı olmaması gerekir. 4. Namazda aksırana teşmitte bulunulmaz.

حدثنا أحمد بن يحيى بن خالد بن حيان الرقي، قال: ثنا عمرو بن خالد الحراني(ح) وحدثنا محمد بن عمرو بن خالد الحرانيى قال ثنا ابي قال ثنا ابن لهيعة عن ابي الأسود عن عبيد قال سمعت عبدالله بن جعفر قال كان رسول الله صلى الله عليه وسلم إذا عطس حمدالله فيقول له : يرحمك الله فيقول: يهديكم الله ويصلح بالكم

Açıklama: Abdullah b. Lehia ihtilat etmiş bir ravidir.(İbn Hacer, Lisan, VI, 277)

361 - أخبرنا يعلى بن عبيد نا أبو منين وهو يزيد بن كيسان عن أبي حازم عن أبي هريرة رضي الله عنه قال : كنا جلوسا عند رسول الله صلى الله عليه و سلم فعطس رجل فحمد الله فقال رسول الله صلى الله عليه و سلم له يرحمك الله ثم عطس آخر فلم يقل له شيئا فقال يا رسول الله رددت على الآخر ولم تقل لي شيئا فقال له إنه حمد الله وسكت

Açıklama: 1-Aksırdığında Allah'a hamd edene yerhamukellah diye karşılk verilmesi sünnettir. Ancak aksırdığında Allah'a hamd etmeyene her hangi bir karşılık verilmemesi de sünnettendir. 2-Aksırdığında insanın beyni, burnu, boğazı ve vucudun bütün uzuvları bundan etkilenir, sarsılır. Aksırmakla basınçlı hava sayesinde solunum yollarında varsa yabancı madde temizlenir. Bu rahat nefes alma ve vucudun zindeliğe kavuşmasına vesile olur. Bu sebeble aksırmak sağlıklı olmaya vesile kabul edilir ve Allah'a hamd edilmesi gerektiren bir durumdur. 3- Hamd etmek yerine aksırana: "çok yaşa" aksıranın da: "sen de gör" ifadesi bunun yerini tutacak bir ifade değildir. 4-Ravilerden Yezid b. Keysan saduk hasenul-hadis olmasıyla rivayet hasendir.

• İshak b. Rahuye Müsned-i İshak b. Rahuye Müsned-i Ebu Hureyre 361, 1/357

أَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ فُورَكَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ حَدَّثَنَا يُونُسُ حَدَّثَنَا أَبُو دَاوُدَ حَدَّثَنَا حَرْبُ بْنُ شَدَّادٍ وَأَبَانُ بْنُ يَزِيدَ عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِى كَثِيرٍ عَنْ هِلاَلِ بْنِ أَبِى مَيْمُونَةَ عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ الْحَكَمِ السُّلَمِىِّ قَالَ : صَلَّيْتُ مَعَ النَّبِىِّ -صلى الله عليه وسلم- فَعَطَسَ رَجُلٌ إِلَىَّ جَنْبِى فَقُلْتُ : يَرْحَمُكَ اللَّهُ ، فَرَمَانِى الْقَوْمُ بِأَبْصَارِهِمْ فَقُلْتُ : وَاثُكْلَ أُمِّيَاهُ ، مَا لِى أَرَاكُمْ تَنْظُرُونَ إِلَىَّ وَأَنَا أُصَلِّى؟ فَجَعَلُوا يَضْرِبُونَ بِأَيْدِيهِمْ عَلَى أَفْخَاذِهِمْ يُصَمِّتُونِى ، فَلَمَّا قَضَى رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- الصَّلاَةَ فَبِأَبِى وَأُمِّى مَا رَأَيْتُ قَبْلَهُ وَلاَ بَعْدَهُ أَحْسَنَ تَعْلِيمًا مِنْهُ ، وَاللَّهِ مَا كَهَرَنِى وَلاَ سَبَّنِى وَلاَ ضَرَبَنِى ، وَلَكِنَّهُ قَالَ لِى :« إِنَّ صَلاَتَنَا هَذِهِ لاَ يَصْلُحُ فِيهَا شَىْءٌ مِنْ كَلاَمِ النَّاسِ ، إِنَمَّا هُوَ الصَّلاَةُ وَالتَّسْبِيحُ وَالتَّحْمِيدُ وَقِرَاءَةُ الْقُرْآنِ ». أَوْ كَالَّذِى قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- ثُمَّ ذَكَرَ مَا ذَكَرَ الأَوْزَاعِىُّ مِنَ التَّطَيُّرِ وَغَيْرِهِ. {ش} قَالَ الشَّافِعِىُّ رَحِمَهُ اللَّهُ وَلَمْ يُحْكَ أَنَّ النَّبِىَّ -صلى الله عليه وسلم- أَمَرَهُ بِإِعَادِةٍ وَحُكِىَ أَنَّهُ تَكَلَّمَ وَهُوَ جَاهِلٌ بِذَلِكَ.

• Beyhakî Sünen-i Kebir Salât 3397, 4/272

حَدَّثَنَا وَكِيعٌ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ حَكِيمِ بْنِ دَيْلَمٍ عَنْ أَبِي بُرْدَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ كَانَتْ الْيَهُودُ يَتَعَاطَسُونَ عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجَاءَ أَنْ يَقُولَ لَهُمْ يَرْحَمُكُمْ اللَّهُ فَكَانَ يَقُولُ لَهُمْ يَهْدِيكُمُ اللَّهُ وَيُصْلِحُ بَالَكُمْ

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Ebu Musa el-Eş'arî 19815, 6/609

حَدَّثَنَا مُعَاذُ بْنُ مُعَاذٍ قَالَ ثَنَا سُفْيَانُ بْنُ سَعِيدٍ عَن حَكِيمِ بْنِ دَيْلَمٍ عَن أَبِي بُرْدَةَ عَن أَبِيهِ قَالَ كَانَتْ يَهُودُ يَأْتُونَ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَتَعَاطَسُونَ عِنْدَهُ رَجَاءَ أَنْ يَقُولَ لَهُمْ يَرْحَمُكُمْ اللَّهُ فَكَانَ يَقُولُ لَهُمْ يَهْدِيكُمُ اللَّهُ وَيُصْلِحُ بَالَكُمْ

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Ebu Musa el-Eş'arî 19920, 6/635

حَدَّثَنَا وَكِيعٌ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ وَعَبْدُ الرَّحْمَنِ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ حَكِيمِ بْنِ دَيْلَمٍ عَنْ أَبِي بُرْدَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ كَانَتْ الْيَهُودُ يَتَعَاطَسُونَ عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجَاءَ أَنْ يَقُولَ لَهُمْ يَرْحَمُكُمْ اللَّهُ فَكَانَ يَقُولُ لَهُمْ يَهْدِيكُمُ اللَّهُ وَيُصْلِحُ بَالَكُمْ

• Ahmed b. Hanbel Müsned-i Ahmed Ebu Musa el-Eş'arî 19815, 6/609