حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ حَدَّثَنَا حَاتِمُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنْ يَزِيدَ بْنِ أَبِى عُبَيْدٍ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الأَكْوَعِ قَالَ: "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّى الْمَغْرِبَ، إِذَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ، وَتَوَارَتْ بِالْحِجَابِ." [قَالَ: وَفِى الْبَابِ عَنْ جَابِرٍ، وَالصُّنَابِحِىِّ، وَزَيْدِ بْنِ خَالِدٍ، وَأَنَسٍ، وَرَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ، وَأَبِى أَيُّوبَ، وَأُمِّ حَبِيبَةَ، وَعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ، وَابْنِ عَبَّاسٍ. وَحَدِيثُ الْعَبَّاسِ، قَدْ رُوِىَ مَوْقُوفًا عَنْهُ؛ وَهُوَ أَصَحُّ. وَالصُّنَابِحِىُّ، لَمْ يَسْمَعْ مِنَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم. وَهُوَ صَاحِبُ أَبِى بَكْرٍ رضى الله عنه. قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ سَلَمَةَ بْنِ الأَكْوَعِ، حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَهُوَ قَوْلُ أَكْثَرِ أَهْلِ الْعِلْمِ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم وَمَنْ بَعْدَهُمْ مِنَ التَّابِعِينَ؛ اخْتَارُوا تَعْجِيلَ صَلاَةِ الْمَغْرِبِ، وَكَرِهُوا تَأْخِيرَهَا. حَتَّى قَالَ بَعْضُ أَهْلِ الْعِلْمِ: ’لَيْسَ لِصَلاَةِ الْمَغْرِبِ إِلاَّ وَقْتٌ وَاحِدٌ’. وَذَهَبُوا إِلَى حَدِيثِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم حَيْثُ صَلَّى بِهِ جِبْرِيلُ. وَهُوَ قَوْلُ ابْنِ الْمُبَارَكِ، وَالشَّافِعِىِّ.]

Bize Kuteybe, ona Hâtim b. İsmail, ona da Yezid b. Ebu Ubeyd, eleme b. Ekva'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir: "Rasulullah (sav), akşam namazını güneş battığında ve perde arkasına çekildiği (gözden kaybolduğu) zaman kılardı." [Tirmizî şöyle demiştir: Bu konuda Cabir, es-Sunâbihî, Zeyd b. Halid, Enes, Râfi' b. Hadîc, Ebu Eyyüb, Ümmü Seleme, Abbas b. Abdülmuttalib ve İbn Abbas'tan da hadis rivayet edilmiştir. Abbas'ın hadisi, kendisinden mevkuf olarak rivayet edilmiştir; bu (böyle nakledilmesi), daha sahihtir. Sunâbihî ise, Nebî'den (sav) hadis işitmemiştir. O, Ebu Bekir'in arkadaşıdır. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Seleme b. Ekva'ın bu hadisi, hasen-sahih bir hadistir. Nebî'nin (sav) ashabının ve onlardan sonra gelen tâbiînin ilim ehli olanlarının pek çoğunun görüşü bu yöndedir; akşam namazını ilk vakitte kılmayı tercih etmişler ve geciktirmeyi hoş görmemişlerdir. O kadar ki, bazı alimler, akşam namazının sadece bir vaktinin olduğunu söylemiştir. Onlar bu görüşlerinde, Cebrâil'in Hz. Peygamber'e (sav) namaz kıldırması ile alakalı hadise dayanmışlardır. Bu, İbn Mübarek ve Şâfiî'nin de görüşüdür.]

Açıklama: ''وَتَوَارَتْ بِالْحِجَابِ'' ifadesi şârihler tarafından ''إِذَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ'' ifadesinin tefsiri olarak anlaşıldığından durum, tercümedeki gibi ifade edilmiştir.

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 8, 1/304

حَدَّثَنَا هَنَّادٌ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ فُضَيْلٍ عَنِ الأَعْمَشِ عَنْ أَبِى صَالِحٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "إِنَّ لِلصَّلاَةِ أَوَّلاً وَآخِرًا. وَإِنَّ أَوَّلَ وَقْتِ صَلاَةِ الظُّهْرِ، حِينَ تَزُولُ الشَّمْسُ، وَآخِرَ وَقْتِهَا حِينَ يَدْخُلُ وَقْتُ الْعَصْرِ. وَإِنَّ أَوَّلَ وَقْتِ صَلاَةِ الْعَصْرِ، حِينَ يَدْخُلُ وَقْتُهَا، وَإِنَّ آخِرَ وَقْتِهَا، حِينَ تَصْفَرُّ الشَّمْسُ. وَإِنَّ أَوَّلَ وَقْتِ الْمَغْرِبِ، حِينَ تَغْرُبُ الشَّمْسُ، وَإِنَّ آخِرَ وَقْتِهَا، حِينَ يَغِيبُ الأُفُقُ. وَإِنَّ أَوَّلَ وَقْتِ الْعِشَاءِ الآخِرَةِ، حِينَ يَغِيبُ الأُفُقُ، وَإِنَّ آخِرَ وَقْتِهَا، حِينَ يَنْتَصِفُ اللَّيْلُ. وَإِنَّ أَوَّلَ وَقْتِ الْفَجْرِ، حِينَ يَطْلُعُ الْفَجْرُ، وَإِنَّ آخِرَ وَقْتِهَا، حِينَ تَطْلُعُ الشَّمْسُ." [قَالَ: وَفِى الْبَابِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو. قَالَ أَبُو عِيسَى: وَسَمِعْتُ مُحَمَّدًا يَقُولُ: ’حَدِيثُ الأَعْمَشِ عَنْ مُجَاهِدٍ فِى الْمَوَاقِيتِ، أَصَحُّ مِنْ حَدِيثِ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَيْلٍ عَنِ الأَعْمَشِ. وَحَدِيثُ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَيْلٍ، خَطَأٌ؛ أَخْطَأَ فِيهِ مُحَمَّدُ بْنُ فُضَيْلٍ.’ حَدَّثَنَا هَنَّادٌ حَدَّثَنَا أَبُو أُسَامَةَ عَنْ أَبِى إِسْحَاقَ الْفَزَارِىِّ عَنِ الأَعْمَشِ عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ: ’كَانَ يُقَالُ إِنَّ لِلصَّلاَةِ أَوَّلاً وَآخِرًا... فَذَكَرَ نَحْوَ حَدِيثِ مُحَمَّدِ بْنِ فُضَيْلٍ عَنِ الأَعْمَشِ نَحْوَهُ بِمَعْنَاهُ.]

Bize Hennâd, ona Muhammed b. Fudayl, ona A'meş, ona Ebu Salih, ona da Ebu Hureyre, Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Namazın başlangıç ve sonu (olmak üzere iki vakti) vardır. Öğle namazının ilk vakti, güneşin (tepeden) batıya doğru meyletmeye başladığı; son vakti ise ikindi namazının girdiği vakittir. İkindi namazının ilk vakti, kendi vaktinin girdiği; son vakti ise güneşin sarardığı vakittir. Akşam namazının ilk vakti, güneşin battığı; son vakti ise ufkun (çizgisinin) kaybolduğu vakittir. Yatsı namazının ilk vakti, ufkun (çizgisinin) kaybolduğu vakit; son vakti ise gece yarısıdır. Sabah namazının ilk vakti fecrin doğduğu; son vakti ise güneşin doğduğu vakittir." [Tirmizî şöyle demiştir: Bu konuda Abdullah b. Amr'dan da hadis rivayet edilmiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Muhammed'i (Buhârî'yi) şöyle derken işittim: 'Namaz vakitleri konusunda el-A'meş'in Mücahid'den rivayet ettiği hadis, Muhammed b. Fudayl'ın el-A'meş'ten naklettiği hadisten daha sahihtir. Muhammed b. Fudayl'ın rivayet ettiği hadis hatalıdır; hata eden de Muhammed b. Fudayl'dır.' derken işittim. Bize Hennâd, ona Ebu Üsame, ona Ebu İshak el-Fezârî, ona el-A'meş, ona da Mücahid şöyle rivayet etmiştir: "Namazın başlangıç ve sonu (olmak üzere iki vakti) olduğu söylenirdi...' (Ravi hadisin bundan sonrasını), Muhammed b. Fudayl'ın el-A'meş'ten rivayet ettiği hadisin manasına benzer bir şekilde nakletmiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 1, 1/283

حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرٍ مُحَمَّدُ بْنُ أَبَانَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مَهْدِىٍّ عَنْ أَبِى عَوَانَةَ بِهَذَا الإِسْنَادِ [عَنْ أَبِى بِشْرٍ عَنْ بَشِيرِ بْنِ ثَابِتٍ عَنْ حَبِيبِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ قَالَ:] نَحْوَهُ. [أَنَا أَعْلَمُ النَّاسِ بِوَقْتِ هَذِهِ الصَّلاَةِ. "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّيهَا لِسُقُوطِ الْقَمَرِ لِثَالِثَةٍ."] [قَالَ أَبُو عِيسَى: رَوَى هَذَا الْحَدِيثَ هُشَيْمٌ عَنْ أَبِى بِشْرٍ عَنْ حَبِيبِ بْنِ سَالِمٍ عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ. وَلَمْ يَذْكُرْ فِيهِ هُشَيْمٌ عَنْ بَشِيرِ بْنِ ثَابِتٍ. وَحَدِيثُ أَبِى عَوَانَةَ، أَصَحُّ عِنْدَنَا. لأَنَّ يَزِيدَ بْنَ هَارُونَ رَوَى عَنْ شُعْبَةَ عَنْ أَبِى بِشْرٍ نَحْوَ رِوَايَةِ أَبِى عَوَانَةَ.]

Bize Ebu Bekir Muhammed b. Ebân, ona Abdurrahman b. Mehdi, ona da Ebu Avâne (bir önceki hadisi) bu isnad ile [ona Ebu Bişr, ona Beşir b. Sabit, ona da Habib b. Salim, Numân b. Beşir'in şöyle dediğini rivayet etmiştir:] benzer şekilde rivayet etmiştir. [Hadisin metni şöyledir: Ben, bu namazın (yatsı namazının) vaktini insanların en iyi bileniyim. "Rasulullah (sav), yatsıyı namazını ayın üçüncü gecesindeki batışı zamanında kılardı."] [Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Bu hadisi Hüşeym, ona Ebu Bişr, ona Habîb b. Salim, ona da Nuamân b. Beşir (senediyle) rivayet etmiştir. Ancak Hüşeym, senedde Beşir b. Sabit'i zikretmemiştir. Ebu Avâne hadisi, bize göre daha sahihtir. Çünkü Yezid b. Harun, ona Şu'be, ona da Ebu Bişr senediyle, Ebu Avâne'nin rivayetini benzer bir şekilde rivayet etmiştir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 9, 1/306

حَدَّثَنَا هَنَّادٌ حَدَّثَنَا عَبْدَةُ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ عَنْ سَعِيدٍ الْمَقْبُرِىِّ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم: "لَوْلاَ أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِى لأَمَرْتُهُمْ أَنْ يُؤَخِّرُوا الْعِشَاءَ إِلَى ثُلُثِ اللَّيْلِ أَوْ نِصْفِهِ ." [قَالَ: وَفِى الْبَابِ عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ، وَجَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، وَأَبِى بَرْزَةَ، وَابْنِ عَبَّاسٍ، وَأَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ، وَزَيْدِ بْنِ خَالِدٍ، وَابْنِ عُمَرَ. قَالَ أَبُو عِيسَى: حَدِيثُ أَبِى هُرَيْرَةَ، حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ. وَهُوَ الَّذِى اخْتَارَهُ أَكْثَرُ أَهْلِ الْعِلْمِ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم وَالتَّابِعِينَ وَغَيْرِهِمْ؛ رَأَوْا تَأْخِيرَ صَلاَةِ الْعِشَاءِ الآخِرَةِ. وَبِهِ يَقُولُ أَحْمَدُ، وَإِسْحَاقُ.]

Bize Hennâd, ona Abde, ona Ubeydullah b. Ömer, ona Said el-Makburî, ona da Ebu Hureyre, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Ümmetime zorluk çıkaracak olmasaydım, yatsı namazını gecenin üçte birine -ravi şüpheye düşmüştür- ya da yarısına kadar geciktirmelerini emrederdim." [Tirmizî şöyle demiştir: Bu konuda Cabir b. Semüre, Cabir b. Abdullah, Ebu Berze, İbn Abbas, Ebu Said el-Hudrî, Zeyd b. Hâlid ve İbn Ömer'den de hadis rivayet edilmiştir. Ebu İsa (Tirmizî) şöyle demiştir: Ebu Hureyre'nin bu hadisi, hasen-sahih bir hadistir. Nebî (sav)'nin ashabı ile tâbiînin ilim ehli olanlarının ve başka âlimleri tercihi bu yöndedir. Onlar, yatsı namazını geciktirmeyi benimsemişlerdir. Ahmed (b. Hanbel) ve İshak da bu görüştedir.]

• Tirmizî Sünen-i Tirmizî Salât 10, 1/310