حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ الْحَسَنِ حَدَّثَنَا حَجَّاجٌ - يَعْنِى ابْنَ مُحَمَّدٍ - حَدَّثَنَا حَرِيزٌ ح وَحَدَّثَنَا عُبَيْدُ بْنُ أَبِى الْوَزِيرِ حَدَّثَنَا مُبَشِّرٌ - يَعْنِى الْحَلَبِىَّ - حَدَّثَنَا حَرِيزٌ - يَعْنِى ابْنَ عُثْمَانَ - حَدَّثَنِى يَزِيدُ بْنُ صَالِحٍ عَنْ ذِى مِخْبَرٍ الْحَبَشِىِّ وَكَانَ يَخْدُمُ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم فِى هَذَا الْخَبَرِ قَالَ: فَتَوَضَّأَ - يَعْنِى النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم - وُضُوءًا لَمْ يَلْثَ مِنْهُ التُّرَابُ ثُمَّ أَمَرَ بِلاَلاً فَأَذَّنَ ثُمَّ قَامَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم فَرَكَعَ رَكْعَتَيْنِ غَيْرَ عَجِلٍ ثُمَّ قَالَ لِبِلاَلٍ: "أَقِمِ الصَّلاَةَ." ثُمَّ صَلَّى الْفَرْضَ وَهُوَ غَيْرُ عَجِلٍ. [قَالَ: عَنْ حَجَّاجٍ عَنْ يَزِيدَ بْنِ صُلَيْحٍ حَدَّثَنِى ذُو مِخْبَرٍ رَجُلٌ مِنَ الْحَبَشَةِ وَقَالَ عُبَيْدٌ يَزِيدُ بْنُ صَالِحٍ.]

Bize İbrahim b. Hasan, ona Haccac b. Muhammed, ona Harîz; (T) Bize Ubeyd b. Ebu Vezir, ona Mübeşşir el-Halebi, ona Harîz b. Osman, ona Yezid b. Salih, ona da Zü Mihber el-Habeşi -ki, kendisi Hz. Peygamber'e (sav) hizmet ederdi- önceki hadisi anlatıp şöyle rivayet etti: Hz. Peygamber (sav) suyun (azalardan dökülüp) toprakla karışmadığı (hafif bir) abdest aldı. Sonra Bilal'e ezan okumasını emretti. Ardından acele etmeden sabah namazının sünnetini kıldı. Sonra Bilal'e "kamet getir" diye buyurdu. Ardından yine acele etmeksizin farzı kıldı. [(Hadisin ravilerinden İbrahim, bu hadisi), Haccac, ona Yezid b. Suleyh'ten naklen bana Habeşistan'dan Zü Mihber adından bir adam rivayet etti dedi. (Hadisin ravilerinden) Ubeyd de (Yezid b. Suleyh şeklinde değil de) Yezid b. Salih şeklinde rivayette bulundu.]

Açıklama: Bu rivayetin 'sahih li-ğayrihi' olduğuna ve tercümedeki '...suyun toprakla karışmadığı (hafif bir) abdest aldı.' ifadesinin bu şekilde anlaşılabileceğine dair bk. Ebu Davud, 'Salât', 10 (no: 446), dpt., 1 (thk. Şuayb el-Arnaut, Dârü'l-Risâleti'l-Alâmiyye).

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 11, /112

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْخُزَاعِىُّ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ عَنْ أَيُّوبَ عَنْ أَبِى قِلاَبَةَ عَنْ أَنَسٍ وَقَتَادَةَ عَنْ أَنَسٍ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "لاَ تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يَتَبَاهَى النَّاسُ فِى الْمَسَاجِدِ."

Bize Muhammed b. Abdullah el-Huzâî, ona Hammad b. Seleme, ona Eyyüb, ona Ebû Kilabe, ona da Enes (Eyyüb'e) Katade, ona da Enes, Hz. Peygamber'in şöyle buyurduğunu rivayet etti: "İnsanlar mescitleriyle övünmediği sürece kıyamet kopmaz."

Açıklama: Mescit yapılması ve temiz tutulması önerilirken, yapılan mescitlerle övünülmesi mekânın anlam değiştirmesini ifade etmektedir. Bu nedenle kıyamet alameti olarak zikredilmiştir.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 12, /113

حَدَّثَنَا رَجَاءُ بْنُ الْمُرَجَّى حَدَّثَنَا أَبُو هَمَّامٍ الدَّلاَّلُ مُحَمَّدُ بْنُ مُحَبَّبٍ حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ السَّائِبِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عِيَاضٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ أَبِى الْعَاصِ: "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم أَمَرَهُ أَنْ يَجْعَلَ مَسْجِدَ الطَّائِفِ حَيْثُ كَانَ طَوَاغِيتُهُمْ."

Bize Raca b. Muracca, ona Ebu Hemmâm Muhammed b. Muhabbeb ed-Dellâl, ona Said b. Saib, ona Muhammed b. Abdullah b. İyad, ona da Osman b. Ebu Âs şöyle rivayet etti: "Hz. Peygamber (sav), ona, Tâif mescidini kendilerine tapılan putların bulunduğu yere inşa etmesini emretti."

Açıklama: Yahudilik ve Hiristiyalık gibi din olarak kabul edilen inançların mabedine dokunulmazken, putperestlik inanç olarak kabul etmediği için, insan hafızasında ona çağrışım yapabilecek alametler de yok edilmiştir. Suret konusunda da dikkat çeken bu yaklaşım, Hz. Peygamber'in beyanlarında açık bir şekilde görülmektedir.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 12, /113

حَدَّثَنَا عَبَّاسٌ الْعَنْبَرِىُّ ح وَحَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ صَالِحٍ - وَهَذَا لَفْظُ عَبَّاسٍ - أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ يَزِيدَ حَدَّثَهُمْ عَنْ حَيْوَةَ بْنِ شُرَيْحٍ عَنْ عَيَّاشِ بْنِ عَبَّاسٍ - يَعْنِى الْقِتْبَانِىَّ - أَنَّ كُلَيْبَ بْنَ صُبْحٍ حَدَّثَهُمْ أَنَّ الزِّبْرِقَانَ حَدَّثَهُ عَنْ عَمِّهِ عَمْرِو بْنِ أُمَيَّةَ الضَّمْرِىِّ قَالَ: كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فِى بَعْضِ أَسْفَارِهِ فَنَامَ عَنِ الصُّبْحِ حَتَّى طَلَعَتِ الشَّمْسُ فَاسْتَيْقَظَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: "تَنَحُّوا عَنْ هَذَا الْمَكَانِ." قَالَ: ثُمَّ أَمَرَ بِلاَلاً فَأَذَّنَ ثُمَّ تَوَضَّئُوا وَصَلَّوْا رَكْعَتَىِ الْفَجْرِ ثُمَّ أَمَرَ بِلاَلاً فَأَقَامَ الصَّلاَةَ فَصَلَّى بِهِمْ صَلاَةَ الصُّبْحِ.

Bize Abbas el-Anberi; (T) Bize Ahmed b. Salih -bu hadisin lafzı Abbas'a aittir-, onlara Abdullah b. Yezid, ona Hayve b. Şurayh, ona Ayyaş b. Abbas el-Kıtbanî, ona Küleyb b. Subh, ona Zibrikan, ona da amcası Amr b. Ümeyye ed-Damrî şöyle rivayet etti: Bizler Hz. Peygamber'in (sav) bir yolcuğunda onunla beraberdik. O, sabah namazını kaçırdı. Öyle ki güneş doğdu. Hz. Peygamber (sav) (bilahere) uyandı ve "Bu yerden ayrılın" diye buyurdu. Ardından Bilal'e ezan okumasını emretti. Bilal de ezan okudu. Sonra abdest aldılar ve sabah namazının sünnetini kıldılar. Ardından Bilal'e kamet getirmesini emretti. Bilal de kamet getirdi. Hz. Peygamber de onlara sabah namazını kıldırdı.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 11, /112

حَدَّثَنَا مُؤَمَّلُ بْنُ الْفَضْلِ حَدَّثَنَا الْوَلِيدُ عَنْ حَرِيزٍ - يَعْنِى ابْنَ عُثْمَانَ - عَنْ يَزِيدَ بْنِ صَالِحٍ عَنْ ذِى مِخْبَرِ بْنِ أَخِى النَّجَاشِىِّ فِى هَذَا الْخَبَرِ قَالَ: "فَأَذَّنَ وَهُوَ غَيْرُ عَجِلٍ ."

Bize Müemmel b. Fadl, ona Velid, ona Harîz b. Osman, ona Yezid b. Salih, ona da Necâşi'nin kardeşinin oğlu Zî Mihber önceki hadisi şöyle rivayet etti: "Müezzin, acele etmeden ezan okudu."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 11, /112

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ جَامِعِ بْنِ شَدَّادٍ سَمِعْتُ عَبْدَ الرَّحْمَنِ بْنَ أَبِى عَلْقَمَةَ سَمِعْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ مَسْعُودٍ قَالَ أَقْبَلْنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم زَمَنَ الْحُدَيْبِيَةِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "مَنْ يَكْلَؤُنَا." فَقَالَ بِلاَلٌ أَنَا . فَنَامُوا حَتَّى طَلَعَتِ الشَّمْسُ فَاسْتَيْقَظَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم فَقَالَ: "افْعَلُوا كَمَا كُنْتُمْ تَفْعَلُونَ." قَالَ فَفَعَلْنَا . قَالَ: "فَكَذَلِكَ فَافْعَلُوا لِمَنْ نَامَ أَوْ نَسِىَ."

Bize Muhammed b. Müsennâ, ona Muhammed b. Cafer, ona Şube, ona Cami b. Şeddad, ona Abdurrahman b. Ebu Alkame, ona da Abdullah b. Mesud şöyle rivayet etti: Hudeybiye zamanında Hz. Peygamber'le birlikte geldik. O (sav), "bizim için kim nöbetçi olur?" diye sordu. Bilal de ben olurum dedi. (Ne var ki) güneş doğana kadar uyuya kaldılar. (Bilahere) Hz. Peygamber uyandı ve şöyle buyurdu: "Normalde sabah namazını nasıl kılıyorsanız öylece kılın." Bizler de öyle yaptık. (Sonra) şöyle buyurdu: "Uyuya kalan ya da unutan namazı işte böylece kılsın."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 11, /112

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الصَّبَّاحِ بْنِ سُفْيَانَ أَخْبَرَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ عَنْ سُفْيَانَ الثَّوْرِىِّ عَنْ أَبِى فَزَارَةَ عَنْ يَزِيدَ بْنِ الأَصَمِّ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "مَا أُمِرْتُ بِتَشْيِيدِ الْمَسَاجِدِ." [ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ لَتُزَخْرِفُنَّهَا كَمَا زَخْرَفَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى .]

Bize Muhammed b. Sabbâh b. Süfyan, ona Süfyan b. Uyeyne, ona Süfyan es-Sevrî, ona Ebu Fezara, ona Zeyd b. Esam, ona da İbn Abbas, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etti: "Ben, mescitleri yükseltmekle emrolunmadım." [İbn Abbas şöyle demiştir: Muhakkak ki sizler, Yahudi ve Hristiyanların (mabedlerini) süsledikleri gibi (mescitleri) süsleyeceksiniz.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 12, /113

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ فَارِسٍ وَمُجَاهِدُ بْنُ مُوسَى - وَهُوَ أَتَمُّ - قَالاَ حَدَّثَنَا يَعْقُوبُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ حَدَّثَنَا أَبِى عَنْ صَالِحٍ حَدَّثَنَا نَافِعٌ أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ أَخْبَرَهُ أَنَّ الْمَسْجِدَ كَانَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مَبْنِيًّا بِاللَّبِنِ وَالْجَرِيدِ - قَالَ مُجَاهِدٌ: وَعَمَدُهُ مِنْ خَشَبِ النَّخْلِ - فَلَمْ يَزِدْ فِيهِ أَبُو بَكْرٍ شَيْئًا وَزَادَ فِيهِ عُمَرُ وَبَنَاهُ عَلَى بِنَائِهِ فِى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِاللَّبِنِ وَالْجَرِيدِ وَأَعَادَ عَمَدَهُ - قَالَ مُجَاهِدٌ: عُمُدَهُ خَشَبًا - وَغَيَّرَهُ عُثْمَانُ فَزَادَ فِيهِ زِيَادَةً كَثِيرَةً وَبَنَى جِدَارَهُ بِالْحِجَارَةِ الْمَنْقُوشَةِ وَالْقَصَّةِ وَجَعَلَ عَمَدَهُ مِنْ حِجَارَةٍ مَنْقُوشَةٍ وَسَقَّفَهُ بِالسَّاجِ. قَالَ مُجَاهِدٌ: وَسَقْفُهُ السَّاجُ. [قَالَ أَبُو دَاوُدَ: الْقَصَّةُ الْجِصُّ.]

Bize Muhammed b. Yahya b. Fâris ve Mücahid b. Musa -ki Mücahidin hadisi daha tamdır-, onlara Yakub b. İbrahim, ona babası (İbrahim b. Sa'd), ona Salih, ona Nafi', ona da Abdullah b. Ömer şöyle rivayet etmiştir: Hz. Peygamber (sav) zamanında mescid kerpiç ve hurma dalları ile inşa edilmişti. -Mücahid, ...direkleri hurma ağacındandı... şeklinde rivayet etti.- Ebu Bekir (ra), mescide herhangi bir ilavede bulunmadı. Ömer (ra), mescide bazı ilavelerde bulundu; Hz. Peygamber (sav) zamanındaki gibi kerpiç ve hurma dalları ile genişletti, direklerini yeniledi. -Mücâhid, ...direklerini hurma ağacı ile yeniledi... şeklinde rivayet etti.- Osman (ra) ise, (mescidin çehresini) değiştirip ona pek çok ilavelerde bulundu; duvarlarını işlenmiş taşlarla ve kireç taşı ile direklerini de (yine) işlenmiş taşlarla, tavanını da (Hind veya Zenc diyarından getirilen) tahtalarla (yeniden) inşa etti. - Mücahid, ...tavanı (Hind veya Zenc diyarından getirilen ) tahtalarla inşa etti tarzında rivayet etti." [Ebû Davud dedi ki: Hadisteki 'الْقَصَّةُ' kelimesi, kireç taşı (الْجِصُّ) anlamına gelmektedir.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 12, /113

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ حَاتِمٍ حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ مُوسَى عَنْ شَيْبَانَ عَنْ فِرَاسٍ عَنْ عَطِيَّةَ عَنِ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ مَسْجِدَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم كَانَتْ سَوَارِيهِ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ جُذُوعِ النَّخْلِ أَعْلاَهُ مُظَلَّلٌ بِجَرِيدِ النَّخْلِ ثُمَّ إِنَّهَا نَخِرَتْ فِى خِلاَفَةِ أَبِى بَكْرٍ فَبَنَاهَا بِجُذُوعِ النَّخْلِ وَبِجَرِيدِ النَّخْلِ ثُمَّ إِنَّهَا نَخِرَتْ فِى خِلاَفَةِ عُثْمَانَ فَبَنَاهَا بِالآجُرِّ فَلَمْ تَزَلْ ثَابِتَةً حَتَّى الآنَ.

Bize Muhammed b. Hatim, ona Ubeydullah b. Musa, ona Şeyban, ona Firas, ona Atiyye, ona da İbn Ömer şöyle rivayet etti: Hz. Peygamber (sav) zamanında Mescid-i Nebevî'nin direkleri hurma ağacı gövdesindendi; üzeri de hurma dalları ile örtülmüştü. Sonra bu duvarlar, Ebu Bekir'in (ra) hilafeti zamanında yıprandı. O da Mescid'i hurma ağacının gövde ve yaprakları ile yeniledi. Ardından Mescid, Osman'ın (ra) hilafeti zamanında yine yıprandı. O ise direkleri tuğla ile inşa etti. Bu zamana (İbn Ömer'in zamanına) kadar da bunlara bir şey olmadı.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 12, /113

حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَارِثِ عَنْ أَبِى التَّيَّاحِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ: قَدِمَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم الْمَدِينَةَ فَنَزَلَ فِى عُلْوِ الْمَدِينَةِ فِى حَىٍّ يُقَالُ لَهُمْ بَنُو عَمْرِو بْنِ عَوْفٍ فَأَقَامَ فِيهِمْ أَرْبَعَ عَشَرَةَ لَيْلَةً ثُمَّ أَرْسَلَ إِلَى بَنِى النَّجَّارِ فَجَاءُوا مُتَقَلِّدِينَ سُيُوفَهُمْ - فَقَالَ أَنَسٌ: - فَكَأَنِّى أَنْظُرُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَلَى رَاحِلَتِهِ وَأَبُو بَكْرٍ رِدْفَهُ وَمَلأُ بَنِى النَّجَّارِ حَوْلَهُ حَتَّى أَلْقَى بِفِنَاءِ أَبِى أَيُّوبَ وَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُصَلِّى حَيْثُ أَدْرَكَتْهُ الصَّلاَةُ وَيُصَلِّى فِى مَرَابِضِ الْغَنَمِ وَإِنَّهُ أَمَرَ بِبِنَاءِ الْمَسْجِدِ فَأَرْسَلَ إِلَى بَنِى النَّجَّارِ فَقَالَ: "يَا بَنِى النَّجَّارِ ثَامِنُونِى بِحَائِطِكُمْ هَذَا." فَقَالُوا: وَاللَّهِ لاَ نَطْلُبُ ثَمَنَهُ إِلاَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ. قَالَ أَنَسٌ: وَكَانَ فِيهِ مَا أَقُولُ لَكُمْ كَانَتْ فِيهِ قُبُورُ الْمُشْرِكِينَ وَكَانَتْ فِيهِ خِرَبٌ وَكَانَ فِيهِ نَخْلٌ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم بِقُبُورِ الْمُشْرِكِينَ فَنُبِشَتْ وَبِالْخِرَبِ فَسُوِّيَتْ وَبِالنَّخْلِ فَقُطِعَ فَصَفُّوا النَّخْلَ قِبْلَةَ الْمَسْجِدِ وَجَعَلُوا عِضَادَتَيْهِ حِجَارَةً وَجَعَلُوا يَنْقُلُونَ الصَّخْرَ وَهُمْ يَرْتَجِزُونَ وَالنَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم مَعَهُمْ وَهُوَ يَقُولُ: "اللَّهُمَّ لاَ خَيْرَ إِلاَّ خَيْرُ الآخِرَهْ فَانْصُرِ الأَنْصَارَ وَالْمُهَاجِرَهْ."

Bize Müsedded, ona Abdulvâris, ona Ebu Teyyah, ona da Enes b. Malik şöyle rivayet etti: Rasulullah (sav), Medine'ye geldiğinde Medine'nin üst tarafında, Amr b. Avfoğulları'nın mahallesinde konakladı. Orada 14 gün kaldı. Ardından Neccâr oğullarına (haber) gönderdi. Onlar da silahlarını kuşanmış vaziyette Hz. Peygamber'in (sav) yanına geldiler. Enes, şu an sanki, bineği üzerinde Rasulullah'ı (sav), terkisinde Ebu Bekir'i, etrafında da Neccâr oğullarının ileri gelenlerini görür gibiyim, dedi. Hz. Peygamber (sav) nihayet Ebu Eyyüb'ün bahçesine gelip konakladı. Hz. Pegamber (sav), (adeti üzere) vaktin girdiği yerde hatta koyun ağıllarında (dahi) namaz kılardı. (Sonra) Hz. Pegamber (sav), mescid inşa edilmesini emretti. Neccâr oğullarına haber yollayıp "Ey Neccâr oğulları, şu bahçenizi bize satın," buyurdu. Onlar da vallahi bizler, bunun ücretini ancak Allah'tan bekliyoruz, dediler. Enes, sizlere o bahçede, müşriklerin kabirleri, ev harabeleri ve hurma ağaçları vardı diyebilirim, dedi. Rasulullah (sav), müşriklerin kabirlerinin, ev harabelerinin ve hurma dallarının icabına bakılmasını emretti; kabirlerdeki kalıntılar başka bir yere nakledildi, enkaz temizlendi, hurma ağaçları da kesildi. Hurma ağaçları mescidin kıble tarafına dizildi. Kapısının kenarlarını da taşla inşa ettiler. Şiirler söyleyerek taş taşıdılar; Hz. Peygamber (sav) de onlarla beraberdi ve şöyle diyordu: "Allah'ım, ahiret hayrından başka hayır yoktur; Ensar ile muhacire yardım et!"

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 12, /113