حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمَرْوَزِىُّ ابْنُ شَبُّويَةَ حَدَّثَنِى عَلِىُّ بْنُ حُسَيْنٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يَزِيدَ النَّحْوِىِّ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ "فِى الْمُزَّمِّلِ ( قُمِ اللَّيْلَ إِلاَّ قَلِيلاً * نِصْفَهُ ) نَسَخَتْهَا الآيَةُ الَّتِى فِيهَا ( عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ) وَنَاشِئَةُ اللَّيْلِ أَوَّلُهُ وَكَانَتْ صَلاَتُهُمْ لأَوَّلِ اللَّيْلِ يَقُولُ هُوَ أَجْدَرُ أَنْ تُحْصُوا مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ مِنْ قِيَامِ اللَّيْلِ وَذَلِكَ أَنَّ الإِنْسَانَ إِذَا نَامَ لَمْ يَدْرِ مَتَى يَسْتَيْقِظُ وَقَوْلُهُ ( أَقْوَمُ قِيلاً ) هُوَ أَجْدَرُ أَنْ يُفْقَهَ فِى الْقُرْآنِ وَقَوْلُهُ ( إِنَّ لَكَ فِى النَّهَارِ سَبْحًا طَوِيلاً ) يَقُولُ فَرَاغًا طَوِيلاً."

Bize Ahmed b. Muhammed el-Mervezî İbn Şebbuye, ona Ali b. Hüseyin, ona babası, ona Yezid en-Nahvi, ona İkrime, ona da İbn Abbas (ra) şöyle dedi: "Müzzemmil suresindeki Gecenin birazı hâriç olmak üzere yarısı miktarınca namaza kalk (Müzzemmil, 73/2-3) mealindeki ayeti, yine o suredeki; Allah sizin vakti tespit edemeyeceğinizi bilmektedir. Bundan dolayı da sizi bağışlamıştır. Artık Kur'ân'dan kolayınıza geleni okuyun (Müzzemmil, 73/20) meâlindeki ayet neshetmiştir. Âyetteki (Nâşiete'l-leyl) (Müzzemmil, 73/6) ibaresi, gecenin ilk saatleri demektir. Buna göre insanlar namazlarını gecenin ilk saatlerinde kılarlardı. Cenâb-ı Hak, gece namazından Allah’ın size farz kıldığını yapmak daha uygundur, çünkü insan uyuduğunda, ne zaman uyanacağını bilemez, demektedir. Aynı sûrede geçen (akvamu kîlâ) (Müzzemmil, 73/6) cümlesi de bu saatler Kur'ân'ı iyi anlamak için daha uygun zamandır anlamına gelir. Gündüz vakti ise senin için yoğun bir koşuşturma durumu vardır (Müzzemmil, 73/7) meâlindeki ayette, gündüzleri senin için yoğun bir meşguliyet var anlamına gelir."

Açıklama: İbn Abbas burada geçen iki ayet arasında nesih olduğunu söylemekte ise de burada nesihten ziyade bir hafifletmeden söz edildiğini düşünmek daha isabetli olabilir. Çünkü Allah ilk ayetlerdeki hükmü tamamen kaldırmamış, sadece zorlu kaldırarak hafifleştirmiştir. Âyette önce mutlak olarak “gece kalk!” ifadesi kullanılırken, sonra “gecenin birazı müstesnâ”, “yarısı”, “veya ondan da biraz eksilt”, “veya biraz arttır” şeklinde, zordan kolaya doğru bir zaman sınırlaması yapılmaktadır. Bu sure, Mekke'de ilk inen surelerdendir. Burada gece namazı emredilmektedir. O sırada henüz beş vakit namaz farz kılınmamıştı. Buna rağmen Hz. Peygamber'e gece ibadeti farz kılınmıştı. Bunu dikkate alan ashâb da her gece uzun uzun namaz kılarlardı.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tatavvu' 307, /306

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سُفْيَانَ الأُبُلِّىُّ حَدَّثَنَا حَبَّانُ بْنُ هِلاَلٍ أَبُو حَبِيبٍ حَدَّثَنَا مَهْدِىُّ بْنُ مَيْمُونٍ حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ مَالِكٍ عَنْ أَبِى الْجَوْزَاءِ قَالَ حَدَّثَنِى رَجُلٌ كَانَتْ لَهُ صُحْبَةٌ يُرَوْنَ أَنَّهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَمْرٍو قَالَ قَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم "ائْتِنِى غَدًا أَحْبُوكَ وَأُثِيبُكَ وَأُعْطِيكَ." حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ يُعْطِينِى عَطِيَّةً قَالَ "إِذَا زَالَ النَّهَارُ فَقُمْ فَصَلِّ أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ." فَذَكَرَ نَحْوَهُ قَالَ "تَرْفَعُ رَأْسَكَ - يَعْنِى مِنَ السَّجْدَةِ الثَّانِيَةِ - فَاسْتَوِ جَالِسًا وَلاَ تَقُمْ حَتَّى تُسَبِّحَ عَشْرًا وَتَحْمَدَ عَشْرًا وَتُكَبِّرَ عَشْرًا وَتُهَلِّلَ عَشْرًا ثُمَّ تَصْنَعُ ذَلِكَ فِى الأَرْبَعِ رَكَعَاتٍ." قَالَ "فَإِنَّكَ لَوْ كُنْتَ أَعْظَمَ أَهْلِ الأَرْضِ ذَنْبًا غُفِرَ لَكَ بِذَلِكَ." قُلْتُ فَإِنْ لَمْ أَسْتَطِعْ أَنْ أُصَلِّيَهَا تِلْكَ السَّاعَةَ قَالَ "صَلِّهَا مِنَ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ." [قَالَ أَبُو دَاوُدَ حَبَّانُ بْنُ هِلاَلٍ خَالُ هِلاَلٍ الرَّائِىِّ.] [قَالَ أَبُو دَاوُدَ رَوَاهُ الْمُسْتَمِرُّ بْنُ الرَّيَّانِ عَنْ أَبِى الْجَوْزَاءِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو مَوْقُوفًا وَرَوَاهُ رَوْحُ بْنُ الْمُسَيَّبِ وَجَعْفَرُ بْنُ سُلَيْمَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ مَالِكٍ النُّكْرِىِّ عَنْ أَبِى الْجَوْزَاءِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَوْلُهُ وَقَالَ فِى حَدِيثِ رَوْحٍ فَقَالَ حَدِيثُ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم.]

Bize Muhammed b. Süfyan el-Ubullî, ona Habban b. Hilal Ebu Habib, ona Mehdi b. Meymun, ona Amr b. Malik, ona Ebu Cevzâ şöyle demiştir: Bana sahabeden biri -onun Abdullah b. Amr olduğu rivayet edilir- tahdis etti ve dedi ki: Hz. Peygamber (sav); "Yarın gel de sana ikramda, ihsanda ve bağışta bulunayım," buyurdu. Ben, gerçekten bana bir bağışta bulunacak sandım. (Ertesi gün gidince); "Güneş zevâl vaktini geçince, kalk ve dört rekât namaz kıl..." dedi, diyerek önceki hadiste geçen sözleri rivayet etti. Sonra Hz. Peygamber şunları söyledi: "...Sonra başını ikinci secdeden kaldırıp oturursun ve on defa tesbîh, on defa tehlîl, on defa tahmîd, on defa da tekbîr getirmeden ayağa kalkmazsın. Sonra bunları dört rekâtta da tekrar edersin. Sen, dünyanın en büyük günahını işlesen dahi, bu sayede affedilirsin." O saatte bunu kılamazsam ne olur? diye sordum. "Gece veya gündüzün bir vaktinde kıl!" buyurdu. [Ebû Davud dedi ki: Habban b. Hilal, Hilal er-Râî'nin dayısıdır.] [Yine Ebû Davud şöyle dedi: Bunu el-Müstemir b. er-Reyyân, Ebu'l-Cevzâ'dan, o da Abdullah b. Amr'dan mevkûf olarak rivayet etti. Onu, Ravh b. el-Müseyyeb ile Cafer b. Süleyman da Amr b. Mâlik en-Nükrî'den, o Ebu'l-Cevzâ'dan, o da İbn Abbas'tan kendi sözü olarak rivâyet ettiler. Ravh'ın rivâyetinde de İbn Abbas, ben bunu Hz. Peygamber'den (sav) naklediyorum, dedi.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tatavvu' 304, /304

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ عَنْ سَعِيدٍ عَنْ قَتَادَةَ بِإِسْنَادِهِ نَحْوَهُ قَالَ: "يُصَلِّى ثَمَانِ رَكَعَاتٍ لاَ يَجْلِسُ فِيهِنَّ إِلاَّ عِنْدَ الثَّامِنَةِ ، فَيَجْلِسُ فَيَذْكُرُ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ ، ثُمَّ يَدْعُو ، ثُمَّ يُسَلِّمُ تَسْلِيمًا يُسْمِعُنَا ، ثُمَّ يُصَلِّى رَكْعَتَيْنِ وَهُوَ جَالِسٌ بَعْدَ مَا يُسَلِّمُ ، ثُمَّ يُصَلِّى رَكْعَةً ، فَتِلْكَ إِحْدَى عَشْرَةَ رَكْعَةً يَا بُنَىَّ ، فَلَمَّا أَسَنَّ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَأَخَذَ اللَّحْمَ أَوْتَرَ بِسَبْعٍ ، وَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ وَهُوَ جَالِسٌ بَعْدَ مَا يُسَلِّمُ ، بِمَعْنَاهُ إِلَى مُشَافَهَةً."

Bize Muhammed b. Beşşâr, ona Yahya b. Said, ona Saîd, ona da Katade önceki hadisin bir benzerini aynı senetle rivayet etmiştir: "Hz. Peygamber (sav) sekiz rekât namaz kılardı, bu namaz sırasında sadece sekizinci rekâtta otururdu. Oturur, Aziz ve Celil olan Allah'ı zikreder, sonra dua eder ve sonra bize işittirerek selam verirdi. Selam verdikten sonra oturarak iki rekât daha kılar, arkasından bir rekât daha kılardı. Yavrucuğum, işte bunlar on bir rekattır. Rasulullah (sav) yaşlanıp da kilo alınca yedinci rekâtta vitir yapar, selamdan sonra da oturarak iki rekât daha kılardı. Sonra hadisi, kendi ağzından söyledikleri kısma kadar aynı manada rivayet etti."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tatavvu' 317, /314

حَدَّثَنَا وَهْبُ بْنُ بَقِيَّةَ، عَنْ خَالِدٍ، ح وحَدَّثَنَا ابْنُ الْمُثَنَّى، حَدَّثَنَا ابْنُ الْمُثَنَّى حَدَّثَنَا عَبْدُ الأَعْلَى حَدَّثَنَا هِشَامٌ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ سَعْدِ بْنِ هِشَامٍ قَالَ: "قَدِمْتُ الْمَدِينَةَ فَدَخَلْتُ عَلَى عَائِشَةَ فَقُلْتُ: أَخْبِرِينِى عَنْ صَلاَةِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم. قَالَتْ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم كَانَ يُصَلِّى بِالنَّاسِ صَلاَةَ الْعِشَاءِ، ثُمَّ يَأْوِى إِلَى فِرَاشِهِ فَيَنَامُ، فَإِذَا كَانَ جَوْفُ اللَّيْلِ قَامَ إِلَى حَاجَتِهِ وَإِلَى طَهُورِهِ فَتَوَضَّأَ، ثُمَّ دَخَلَ الْمَسْجِدَ فَصَلَّى ثَمَانِ رَكَعَاتٍ يُخَيَّلُ إِلَىَّ أَنَّهُ يُسَوِّى بَيْنَهُنَّ فِى الْقِرَاءَةِ وَالرُّكُوعِ وَالسُّجُودِ، ثُمَّ يُوتِرُ بِرَكْعَةٍ، ثُمَّ يُصَلِّى رَكْعَتَيْنِ وَهُوَ جَالِسٌ، ثُمَّ يَضَعُ جَنْبَهُ، فَرُبَّمَا جَاءَ بِلاَلٌ فَآذَنَهُ بِالصَّلاَةِ، ثُمَّ يُغْفِى، وَرُبَّمَا شَكَكْتُ أَغَفَى أَوْ لاَ، حَتَّى يُؤْذِنَهُ بِالصَّلاَةِ." [فَكَانَتْ تِلْكَ صَلاَتَهُ حَتَّى أَسَنَّ وَلَحُمَ، فَذَكَرَتْ مِنْ لَحْمِهِ مَا شَاءَ اللَّهُ ، وَسَاقَ الْحَدِيثَ.] [قال ابو داود: إنما كررت هذا الحديث لأنهم اضطربوا فيه، ثم قال أبو داود: أصحابنا لا يرون الركعتين بعد الوتر.]

Bize Vehb b. Bakiyye, ona Halid; (T) Bize İbnu'l-Müsenna, ona Abdüla'la, ona Hişam, ona el-Hasan, ona da Sa'd b. Hişam şunu anlattı: "Medine'ye gidip Hz. Aişe'nin (r.anha) huzuruna çıkıp kendisine, bana Rasulullah'ın (sav) namazından haber ver dedim. Aişe dedi ki: Rasulullah (sav) insanlara yatsı namazını kıldırdıktan sonra evine gelir, yatağına girip uyurdu. Gece yarısı kalkar, ihtiyacını giderir, sonra da abdest alırdı. Sonra mescide gider ve sekiz rekât namaz kılardı. Bu namazda bana öyle geliyordu ki kıraat, rükû ve sücûdu eşit uzunlukta yapardı. Sonra kalkar tek rekatla vitir yapardı. Sonra da oturarak iki rekât daha kılardı. Ardından yatağına uzanırdı. Bazen Bilal gelir, sabah namazı vaktinin geldiğini haber verirdi. Sonra hafifçe uyuklardı. Bazen ben, Bilal kendisine namazı haber vermeden önce uyuklayıp uyuklamadığından şüphe ederdim. Yaşlanıncaya veya şişmanlayıncaya kadar Rasulullah'ın (sav) namazı bu şekilde idi." [Hz. Aişe biraz da şişmanlığından bahsetti. Sonra (Sa'd b. Hişam bir önceki) hadisi rivayet etti.] [Ebû Davud dedi ki: Ben bu hadisi, bu konudaki rivayetlerin farklılığından dolayı zikrettim. Hocalarımız, vitirden sonraki iki rekât kılmayı doğru görmüyorlar.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tatavvu' 317, /317

حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ حَدَّثَنَا يَحْيَى عَنْ شُعْبَةَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْتَشِرِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَائِشَةَ "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ لاَ يَدَعُ أَرْبَعًا قَبْلَ الظُّهْرِ وَرَكْعَتَيْنِ قَبْلَ صَلاَةِ الْغَدَاةِ."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tatavvu' 291, /295

حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ مَعِينٍ حَدَّثَنَا مَرْوَانُ بْنُ مُعَاوِيَةَ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ كَيْسَانَ عَنْ أَبِى حَازِمٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَرَأَ فِى رَكْعَتَىِ الْفَجْرِ ( قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ ) وَ ( قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ )."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tatavvu' 293, /295

حَدَّثَنَا عَبَّاسٌ الْعَنْبَرِىُّ وَزِيَادُ بْنُ يَحْيَى قَالاَ حَدَّثَنَا سَهْلُ بْنُ حَمَّادٍ عَنْ أَبِى مَكِينٍ حَدَّثَنَا أَبُو الْفَضْلِ - رَجُلٌ مِنَ الأَنْصَارِ - عَنْ مُسْلِمِ بْنِ أَبِى بَكْرَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ "خَرَجْتُ مَعَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم لِصَلاَةِ الصُّبْحِ فَكَانَ لاَ يَمُرُّ بِرَجُلٍ إِلاَّ نَادَاهُ بِالصَّلاَةِ أَوْ حَرَّكَهُ بِرِجْلِهِ." [قَالَ زِيَادٌ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو الْفُضَيْلِ.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tatavvu' 294, /297

حَدَّثَنَا مُسْلِمُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ ح وَحَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ وَرْقَاءَ ح وَحَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِىٍّ حَدَّثَنَا أَبُو عَاصِمٍ عَنِ ابْنِ جُرَيْجٍ ح وَحَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِىٍّ حَدَّثَنَا يَزِيدُ بْنُ هَارُونَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَيُّوبَ ح وَحَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُتَوَكِّلِ حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ أَخْبَرَنَا زَكَرِيَّا بْنُ إِسْحَاقَ كُلُّهُمْ عَنْ عَمْرِو بْنِ دِينَارٍ عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "إِذَا أُقِيمَتِ الصَّلاَةُ فَلاَ صَلاَةَ إِلاَّ الْمَكْتُوبَةُ."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tatavvu' 295, /297

حَدَّثَنَا حَفْصُ بْنُ عُمَرَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ عَنْ أَبِى إِسْحَاقَ عَنِ الأَسْوَدِ وَمَسْرُوقٍ قَالاَ نَشْهَدُ عَلَى عَائِشَةَ - رضى الله عنها - أَنَّهَا قَالَتْ "مَا مِنْ يَوْمٍ يَأْتِى عَلَى النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم إِلاَّ صَلَّى بَعْدَ الْعَصْرِ رَكْعَتَيْنِ."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tatavvu' 300, /300

حَدَّثَنَا زِيَادُ بْنُ أَيُّوبَ وَهَارُونُ بْنُ عَبَّادٍ الأَزْدِىُّ أَنَّ إِسْمَاعِيلَ بْنَ إِبْرَاهِيمَ حَدَّثَهُمْ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِيزِ عَنْ أَنَسٍ قَالَ دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم الْمَسْجِدَ وَحَبْلٌ مَمْدُودٌ بَيْنَ سَارِيَتَيْنِ فَقَالَ "مَا هَذَا الْحَبْلُ." فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ هَذِهِ حَمْنَةُ بِنْتُ جَحْشٍ تُصَلِّى فَإِذَا أَعْيَتْ تَعَلَّقَتْ بِهِ . فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "لِتُصَلِّ مَا أَطَاقَتْ فَإِذَا أَعْيَتْ فَلْتَجْلِسْ." قَالَ زِيَادٌ فَقَالَ "مَا هَذَا." فَقَالُوا لِزَيْنَبَ تُصَلِّى فَإِذَا كَسِلَتْ أَوْ فَتَرَتْ أَمْسَكَتْ بِهِ. فَقَالَ "حُلُّوهُ." فَقَالَ "لِيُصَلِّ أَحَدُكُمْ نَشَاطَهُ فَإِذَا كَسِلَ أَوْ فَتَرَ فَلْيَقْعُدْ."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Tatavvu' 309, /307