حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حَنْبَلٍ حَدَّثَنَا عَلِىُّ بْنُ عَيَّاشٍ حَدَّثَنَا شُعَيْبُ بْنُ أَبِى حَمْزَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْمُنْكَدِرِ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ "قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "مَنْ قَالَ حِينَ يَسْمَعُ النِّدَاءَ اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ وَالصَّلاَةِ الْقَائِمَةِ آتِ مُحَمَّدًا الْوَسِيلَةَ وَالْفَضِيلَةَ وَابْعَثْهُ مَقَامًا مَحْمُودًا الَّذِى وَعَدْتَهُ إِلاَّ حَلَّتْ لَهُ الشَّفَاعَةُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ."

Bize Ahmed b. Muhammed b. Hanbel, ona Ali b. Ayyâş, ona Şuayb b. Ebu Hamza, ona Muhammed b. Münkedir, ona da Cabir b. Abdullah, Hz. Peygamber'in (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Ezanı işittiğinde kim Allâhumme rabbe hâzihi'd-da'veti't-tâmme, ve's-salâti'l-kâime, âtî muhammedeni'l-vesîle ve'l-fazile, veb'ashu makâmen mahmûden ellezî vaadteh (Allah'ım, ey bu tam davetin ve kılınacak olan namazın Rabbi! Muhammed'e vesileyi ve fazileti ver ve O'nu, kendisine vadettiğin Makâm-ı Mahmûd'a ulaştır) derse, kıyamet gününde şefaat gerekli olur."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 38, /132

حَدَّثَنَا مُؤَمَّلُ بْنُ إِهَابٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الْوَلِيدِ الْعَدَنِىُّ حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ مَعْنٍ حَدَّثَنَا الْمَسْعُودِىُّ عَنْ أَبِى كَثِيرٍ مَوْلَى أُمِّ سَلَمَةَ عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ قَالَتْ: " عَلَّمَنِى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَنْ أَقُولَ عِنْدَ أَذَانِ الْمَغْرِبِ اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا إِقْبَالُ لَيْلِكَ وَإِدْبَارُ نَهَارِكَ وَأَصْوَاتُ دُعَاتِكَ فَاغْفِرْ لِى."

Bize Müemmel b. İhab, ona Abdullah b. Velid el-Adenî, ona Kasım b. Ma'n, ona el-Mesudi, ona Ebu Kesir Mevla Ümmü Seleme, ona da Ümmü Seleme, Rasulullah'ın (sav) kendisine akşam ezanı okunurken okuması için öğrettiği şu duayı rivayet etmiştir: "Allah'ım! Bu ezan, senin gecenin gelişini, gündüzünün de gidişi(ni bildirir), müezzinlerinin (dü'ât) ise çağrısıdır. Beni bağışla!"

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 39, /132

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سَلَمَةَ حَدَّثَنَا ابْنُ وَهْبٍ عَنْ يَحْيَى بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَالِمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ وَسَعِيدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ هِشَامِ بْنِ عُرْوَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَائِشَةَ: "أَنَّ ابْنَ أُمِّ مَكْتُومٍ كَانَ مُؤَذِّنًا لِرَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَهُوَ أَعْمَى."

Bize Muhammed b. Seleme, ona İbn Vehb, ona Yahya b. Abdullah b. Salim b. Abdullah b. Ömer ve Said b. Abdurrahman, onlara Hişam b. Urve, ona babası (Urve b. Zübeyr), ona da Aişe şöyle rivayet etmiştir: "İbn Ümmü Mektum âmâ olduğu halde Rasulullah'ın (sav) müezzini idi."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 42, /133

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ كَثِيرٍ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ حَدَّثَنَا أَبُو يَحْيَى الْقَتَّاتُ عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ: "كُنْتُ مَعَ ابْنِ عُمَرَ فَثَوَّبَ رَجُلٌ فِى الظُّهْرِ أَوِ الْعَصْرِ قَالَ اخْرُجْ بِنَا فَإِنَّ هَذِهِ بِدْعَةٌ."

Bize Muhammed b. Kesir, ona Süfyan, ona Ebu Yahya el-Kattat, ona da Mücahid şöyle rivayet etmiştir: "Ben İbn Ömer ile beraberdim. Bir adam öğle namazında -ravi şüpheye düşüp ya da ikindi namazında dedi- tesvibde bulundu. (İbn Ömer de), hadi çıkalım. Bu bidattir! dedi."

Açıklama: Tesvibin manası hakkında ihtilaf edilmiştir. Ezandan sonra bir nida olduğu söylendiği gibi, sabah ezanındaki "namaz, uykudan hayırlıdır" ifadesi olduğu da belirtilmiştir. İbn Ömer'in tepkisi, Hz. Peygamber zamanında sabah ezanının bir parçası olarak kullanılan bu ifadenin, öğle ya da ikindi ezanında kullanılmaya başlanmasınadır. Ayrıntılı malumat için bk. Azîmâbâdî, Avnu'l-Ma'bûd, II, 170.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 45, /134

حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ وَدَاوُدُ بْنُ شَبِيبٍ - الْمَعْنَى - قَالاَ حَدَّثَنَا حَمَّادٌ عَنْ أَيُّوبَ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ أَنَّ بِلاَلاً أَذَّنَ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَأَمَرَهُ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم أَنْ يَرْجِعَ فَيُنَادِىَ "أَلاَ إِنَّ الْعَبْدَ قَدْ نَامَ أَلاَ إِنَّ الْعَبْدَ قَدْ نَامَ." زَادَ مُوسَى فَرَجَعَ فَنَادَى أَلاَ إِنَّ الْعَبْدَ نَامَ. [قَالَ أَبُو دَاوُدَ وَهَذَا الْحَدِيثُ لَمْ يَرْوِهِ عَنْ أَيُّوبَ إِلاَّ حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ.]

Bize Musa b. İsmail ve Davud b. Şebib, -mana bakımından ikisinin de rivayetleri aynıdır- onlara Hammad, ona Eyyüb, ona Nafi', ona da İbn Ömer şöyle rivayet etmiştir: "Bilal, fecrin doğuşundan evvel sabah ezanını okudu. Nebi de (sav) ona 'geri dönmesini ve haberiniz olsun kul yanıldı! Haberiniz olsun kul yanıldı!' diye nida etmesini emretti. [(Ebû Davud'un hocası) Musa, (Bilal) döndü ve haberiniz olsun, kul yanıldı! diye nida etti ilavesinde bulunmuştur.] [Ebû Davud şöyle demiştir: Bu hadisi Eyyûb'dan sadece Hammad b. Seleme rivayet etmiştir.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 41, /132

حَدَّثَنَا زُهَيْرُ بْنُ حَرْبٍ حَدَّثَنَا وَكِيعٌ حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ بُرْقَانَ عَنْ شَدَّادٍ مَوْلَى عِيَاضِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ بِلاَلٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهُ: "لاَ تُؤَذِّنْ حَتَّى يَسْتَبِينَ لَكَ الْفَجْرُ هَكَذَا. وَمَدَّ يَدَيْهِ عَرْضًا. " [قَالَ أَبُو دَاوُدَ شَدَّادٌ مَوْلَى عِيَاضٍ لَمْ يُدْرِكْ بِلاَلاً.]

Bize Züheyr b. Harb, ona Veki', ona Cafer b. Burkan, ona Şeddad Mevlâ İyaz b. Âmir, ona da Bilal, Hz. Peygamber'in (sav) kendisine şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Fecir, senin için şöyle olup ayan beyan ortaya çıkana dek sabah ezanını okuma! Hz. Peygamber (sav), kollarını iyice açarak (durumu tasvir etmiştir)." [Ebu Davud şöyle demiştir: İyaz'ın mevlâsı Şeddâd, Bilal'e yetişmemiştir (lem yüdrik).]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 41, /133

حَدَّثَنَا أَيُّوبُ بْنُ مَنْصُورٍ حَدَّثَنَا شُعَيْبُ بْنُ حَرْبٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ بْنِ أَبِى رَوَّادٍ أَخْبَرَنَا نَافِعٌ عَنْ مُؤَذِّنٍ لِعُمَرَ يُقَالُ لَهُ مَسْرُوحٌ أَذَّنَ قَبْلَ الصُّبْحِ فَأَمَرَهُ عُمَرُ فَذَكَرَ نَحْوَهُ . [قَالَ أَبُو دَاوُدَ وَقَدْ رَوَاهُ حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ عَنْ نَافِعٍ أَوْ غَيْرِهِ أَنَّ مُؤَذِّنًا لِعُمَرَ يُقَالُ لَهُ مَسْرُوحٌ أَوْ غَيْرُهُ.] [قَالَ أَبُو دَاوُدَ وَرَوَاهُ الدَّرَاوَرْدِىُّ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ كَانَ لِعُمَرَ مُؤَذِّنٌ يُقَالُ لَهُ مَسْعُودٌ وَذَكَرَ نَحْوَهُ وَهَذَا أَصَحُّ مِنْ ذَلِكَ.]

Bize Eyyüb b. Mansur, ona Şuayb b. Harb, ona Abdülaziz b. Ebu Revvad, ona Nafi', ona da Hz. Ömer'in, kendisine Mesrûh denilen bir müezzini şöyle rivayet etmiştir: (Kendisi) sabah vakti girmeden ezanı okumuş, Ömer de ona (ezanı yeniden okumasını) emretmiştir. (Ardından ravi), benzeri (bir hadisi) zikretmiştir. [Ebu Davud şöyle demiştir: Bu hadisi Hammad b. Zeyd, Ubeydullah b. Ömer'den, o da Nafi' ya da başka birinden rivayet edip Hz. Ömer'in, kendisine Mesrûh denilen bir müezzini ya da başka biri şeklinde nakletmiştir.] [Ebu Davud şöyle demiştir: Bu hadisi ed-Derâverdî, Ubeydullah'tan, o Nafi'den, ona da İbn Ömer'den Ömer'in, kendisine Mesud denilen bir müezzini vardı şeklinde ve benzer tarzda rivayet etmiştir ki bu, diğerinden daha sahihtir.]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 41, /133

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ كَثِيرٍ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ الْمُهَاجِرِ عَنْ أَبِى الشَّعْثَاءِ قَالَ : "كُنَّا مَعَ أَبِى هُرَيْرَةَ فِى الْمَسْجِدِ فَخَرَجَ رَجُلٌ حِينَ أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ لِلْعَصْرِ فَقَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ أَمَّا هَذَا فَقَدْ عَصَى أَبَا الْقَاسِمِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ."

Bize Muhammed b. Kesir, ona Süfyan, ona İbrahim b. Muhacir, ona da Ebu Şa'sâ şöyle rivayet etmiştir: "Bizler Ebu Hureyre ile mescitte beraberdik. Müezzin ikindi ezanını okurken bir adam (mescitten) çıkıverdi. Bunun üzerine Ebu Hureyre, 'bu adam Ebu Kasım'a (sav) isyan etmiştir' dedi."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 43, /133

حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ حَدَّثَنَا شَبَابَةُ عَنْ إِسْرَائِيلَ عَنْ سِمَاكٍ عَنْ جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ قَالَ : "كَانَ بِلاَلٌ يُؤَذِّنُ ثُمَّ يُمْهِلُ فَإِذَا رَأَى النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم قَدْ خَرَجَ أَقَامَ الصَّلاَةَ."

Bize Osman b. Ebu Şeybe, ona Şebabe, ona İsrail, ona Simak, ona da Cabir b. Semure şöyle rivayet etmiştir: "Bilal ezan okur, ardından biraz beklerdi. Nebi'yi (sav) mescide çıkmış görünce de namaz için kamet getirirdi."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 44, /133

حَدَّثَنَا مُسْلِمُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ قَالاَ حَدَّثَنَا أَبَانُ عَنْ يَحْيَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِى قَتَادَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "إِذَا أُقِيمَتِ الصَّلاَةُ فَلاَ تَقُومُوا حَتَّى تَرَوْنِى." [قَالَ أَبُو دَاوُدَ وَهَكَذَا رَوَاهُ أَيُّوبُ وَحَجَّاجٌ الصَّوَّافُ عَنْ يَحْيَى. وَهِشَامٌ الدَّسْتَوَائِىُّ قَالَ كَتَبَ إِلَىَّ يَحْيَى.] [وَرَوَاهُ مُعَاوِيَةُ بْنُ سَلاَّمٍ وَعَلِىُّ بْنُ الْمُبَارَكِ عَنْ يَحْيَى وَقَالاَ فِيهِ "حَتَّى تَرَوْنِى وَعَلَيْكُمُ السَّكِينَةُ."]

Bize Müslim b. İbrahim ve Musa b. İsmail, onlara Ebân (b. Yezid), ona Yahya (b. Ebu Kesir), ona Abdullah b. Ebu Katade, ona da babası (Haris b. Rib'î) şöyle rivayet etmiştir: "Namaz için kamet getirildiğinde, beni görmedikçe ayağa kalkmayınız." [Ebû Davud dedi ki: Bu hadisi, Eyyüb ve Haccac es-Savvâf, Yahya'dan aynı şekilde rivayet etmiştir. Hişam b. ed-Destevâî dedi ki: Yahya bana bu hadisi yazdı.] [Bu hadisi Muaviye b. Sellam ve Ali b. Mübarek, Yahya'dan şu fazlalıkla rivayet etmişlerdir: "Beni görünceye kadar (kalkmayın), sükûnet üzerinize olsun."]

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Salât 46, /134