حَدَّثَنَا يُوسُفُ بْنُ مُوسَى حَدَّثَنَا جَرِيرُ بْنُ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِى لَيْلَى عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ قَالَ اسْتَبَّ رَجُلاَنِ عِنْدَ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم فَغَضِبَ أَحَدُهُمَا غَضَبًا شَدِيدًا حَتَّى خُيِّلَ إِلَىَّ أَنَّ أَنْفَهُ يَتَمَزَّعُ مِنْ شِدَّةِ غَضَبِهِ فَقَالَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وسلم "إِنِّى لأَعْلَمُ كَلِمَةً لَوْ قَالَهَا لَذَهَبَ عَنْهُ مَا يَجِدُهُ مِنَ الْغَضَبِ." فَقَالَ مَا هِىَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ "يَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِكَ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ." [قَالَ فَجَعَلَ مُعَاذٌ يَأْمُرُهُ فَأَبَى وَمَحِكَ وَجَعَلَ يَزْدَادُ غَضَبًا.]

Bize Yusuf b. Musa, ona Cerir b. Abdulhamid, ona Abdülmelik b. Umeyr, ona Abdurrahman b. Ebu Leyla, ona Muaz b. Cebel'in rivayet ettiğine göre iki adam Hz. Peygamber'in yanında çekişti. (Onlardan) biri (diğerine) öyle aşırı bir şekilde öfkelendi ki, bana (öfkesinden) burnu çatlayacak gibi geldi. Bunun üzerine Peygamber (sav), "ben bir söz biliyorum ki eğer (bu adam) o sözü söylerse (içinde) duymakta olduğu bu öfke kendisinden gider." Orada bulunanlardan biri Ey Allah'ın Rasulü o söz nedir? diye sordu. Hz. Peygamber de "Allahümme inni euzu bike mine'ş-şeytani'r-racim (Ey Allah'ım, kovulmuş şeytandan sana sığınırım)" buyurdu. [Bu hadisi Muaz'dan rivayet eden (Abdurrahman b. Ebu Leyla) dedi ki: Bunun üzerine Muaz, o adama (bu sözü söylemesini) emretmeye başladı. O adam da kabule yanaşmadı. Ve münakaşaya girişti, öfkesi de artmaya başladı.]

Açıklama: Abdurrahman b. Ebu Leyla ile Muaz b. Cebel arasından inkıta' vardır.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Edeb 4, /1091

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ حَنْبَلٍ وَمُسَدَّدٌ قَالاَ حَدَّثَنَا بِشْرٌ - يَعْنِيَانِ ابْنَ الْمُفَضَّلِ - عَنِ ابْنِ عَجْلاَنَ عَنِ الْمَقْبُرِىِّ - قَالَ مُسَدَّدٌ سَعِيدُ بْنُ أَبِى سَعِيدٍ الْمَقْبُرِىُّ - عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "إِذَا انْتَهَى أَحَدُكُمْ إِلَى الْمَجْلِسِ فَلْيُسَلِّمْ فَإِذَا أَرَادَ أَنْ يَقُومَ فَلْيُسَلِّمْ فَلَيْسَتِ الأُولَى بِأَحَقَّ مِنَ الآخِرَةِ."

Bize Ahmed b. Hanbel ve Müsedded, o ikisine Bişr -yani Bişr b. Mufaddal'ı kastetmişlerdir-, ona İbn Aclân, ona el-Makburî -Müsedded, Makburî'nin adının Said b. Ebu Said el-Makburi olduğunu da söylemiştir-ona Ebu Hureyre (ra), Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu nakletmiştir: "Biriniz, bir meclise ulaştığında selam versin, kalkmak istediği zaman da selâm versin. Zira ilk selamı, son selamından sevap açısından daha iyi değildir."

Açıklama: Meclise katılım veya meclisten ayrılırken verilecek olan selamı, aynı zamanda bildirim olarak da değerlendirmek gerekmektedir. 'Ben geldim' ve 'ben ayrılıyorum' anlamında kullanılan selam, hem dua ve hem de durum bildirimi olarak işlev görmektedir.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Edeb 150, /1174

حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ حَدَّثَنَا حَمَّادٌ عَنْ ثَابِتٍ عَنْ أَنَسٍ أَنَّ الْمُهَاجِرِينَ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ ذَهَبَتِ الأَنْصَارُ بِالأَجْرِ كُلِّهِ. قَالَ: "لاَ مَا دَعَوْتُمُ اللَّهَ لَهُمْ وَأَثْنَيْتُمْ عَلَيْهِمْ."

Bize Musa b. İsmail, ona Hammad, ona Sabit, ona da Enes'in rivayet ettiğine göre Muhacirler Hz. Peygamber'e (sav): 'Ey Allah'ın Rasulü! Ensar, sevabın hepsini aldı' diyerek dertlendiler. Bunun üzerine Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurdu: "Hayır, Onların size yaptıkları iyilikleri dikkate alarak, onlar hakkında Allah'a dua ettiğiniz ve sizlere yaptıkları hayırlardan dolayı kendilerini övdüğünüz sürece, onların yaptıklarına siz de ortak olursunuz."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Edeb 12, /1097

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرِ بْنِ زِيَادٍ وَقَالَ أَخْبَرَنَا ح وَحَدَّثَنَا عَبَّادُ بْنُ مُوسَى قَالاَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سَعْدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: "إِنَّ مِنْ أَكْبَرِ الْكَبَائِرِ أَنْ يَلْعَنَ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ." قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ كَيْفَ يَلْعَنُ الرَّجُلُ وَالِدَيْهِ قَالَ: "يَلْعَنُ أَبَا الرَّجُلِ فَيَلْعَنُ أَبَاهُ وَيَلْعَنُ أُمَّهُ فَيَلْعَنُ أُمَّهُ."

Bize Muhammed b. Cafer b. Ziyad; (T) Bize Abbad b. Musa, on İbrahim b. Sa'd, ona babası, ona Humeyd b. Abdurrahman, ona da Abdullah b. Amr Rasulullah'ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "En büyük günahlardan biri kişinin ana babasına lanet etmesidir." İnsan ana babasına nasıl lanet eder! denildi. "Başka bir adamın babasına lanet eder, o da onun babası için aynı şeyi söyler. Başka bir adamın annesine lanet eder, o da onun annesi için aynı şeyi söyler."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Edeb 129, /1161

حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ وَيَزِيدُ بْنُ خَالِدِ بْنِ مَوْهَبٍ الْهَمْدَانِىُّ قَالاَ حَدَّثَنَا الْمُفَضَّلُ - يَعْنِيَانِ ابْنَ فَضَالَةَ - عَنْ عُقَيْلٍ عَنِ ابْنِ شِهَابٍ عَنْ عُرْوَةَ عَنْ عَائِشَةَ رضى الله عنها "أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ إِذَا أَوَى إِلَى فِرَاشِهِ كُلَّ لَيْلَةٍ جَمَعَ كَفَّيْهِ ثُمَّ نَفَثَ فِيهِمَا وَقَرَأَ فِيهِمَا (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) وَ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ) وَ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ) ثُمَّ يَمْسَحُ بِهِمَا مَا اسْتَطَاعَ مِنْ جَسَدِهِ يَبْدَأُ بِهِمَا عَلَى رَأْسِهِ وَوَجْهِهِ وَمَا أَقْبَلَ مِنْ جَسَدِهِ يَفْعَلُ ذَلِكَ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ." [قال ابو داود: كان قاضيا مجان الدعوة يعني المفضل.]

Bize Kuteybe b. Said ve Yezid b. Halid b. Mevheb el-Hemdânî, o ikisine Mufaddal b. Fadale, ona Ukayl, ona İbn Şihab, ona Urve, ona Hz. Aişe (r.anha) rivayet ettiğine göre; "Hz. Peygamber (sav) her gece yatağına yattığında avuçlarını bir araya getirir, İhlas, Felak ve Nas surelerini okur sonra avucuna üfler ve vücudunun ulaşabildiği yerlerine sürerdi. Başından ve yüzünden başlar, ön tarafına sürerdi. Bunu üç kez yapardı."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Edeb 107, /1144

حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مَهْدِىٍّ وَعُثْمَانُ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَمُحَمَّدُ بْنُ الْعَلاَءِ - الْمَعْنَى - قَالُوا حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَسِيدِ بْنِ عَلِىِّ بْنِ عُبَيْدٍ مَوْلَى بَنِى سَاعِدَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِى أُسَيْدٍ مَالِكِ بْنِ رَبِيعَةَ السَّاعِدِىِّ قَالَ بَيْنَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا جَاءَهُ رَجُلٌ مِنْ بَنِى سَلِمَةَ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ بَقِىَ مِنْ بِرِّ أَبَوَىَّ شَىْءٌ أَبَرُّهُمَا بِهِ بَعْدَ مَوْتِهِمَا قَالَ: "نَعَمِ الصَّلاَةُ عَلَيْهِمَا وَالاِسْتِغْفَارُ لَهُمَا وَإِنْفَاذُ عَهْدِهِمَا مِنْ بَعْدِهِمَا وَصِلَةُ الرَّحِمِ الَّتِى لاَ تُوصَلُ إِلاَّ بِهِمَا وَإِكْرَامُ صَدِيقِهِمَا."

Bize İbrahim b. Mehdi, Osman b. Ebu Şeybe ve Muhammed b. Ala -mana ile-, onlara Abdullah b. İdris, ona Abdurrahman b. Süleyman, ona Sâide oğullarının azatlısı Esîd b. Ali b. Ubeyd, ona babası, ona Ebu Üseyd Malik b. Rabî'a es-Sâ'îdî şöyle rivayet etmiştir: Hz. Peygamber'in (sav) yanındaydık. Seleme oğullarından bir adam geldi ve anne ve babam öldükten sonra onlar için iyilik yapabilir miyim? diye sordu. Hz. Peygamber (sav) şöyle cevap verdi: "Evet, onların cenaze namazını kılarsın, onlar için istiğfar edersin, onların sözlerini yerine getirirsin, onların dostluk ve akrabalık bağlarını korursun ve onların arkadaşlarına iyi davranırsın."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Edeb 129, /1162

حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ مَهْدِىٍّ وَعُثْمَانُ بْنُ أَبِى شَيْبَةَ وَمُحَمَّدُ بْنُ الْعَلاَءِ - الْمَعْنَى - قَالُوا حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ أَسِيدِ بْنِ عَلِىِّ بْنِ عُبَيْدٍ مَوْلَى بَنِى سَاعِدَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِى أُسَيْدٍ مَالِكِ بْنِ رَبِيعَةَ السَّاعِدِىِّ قَالَ بَيْنَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا جَاءَهُ رَجُلٌ مِنْ بَنِى سَلِمَةَ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ بَقِىَ مِنْ بِرِّ أَبَوَىَّ شَىْءٌ أَبَرُّهُمَا بِهِ بَعْدَ مَوْتِهِمَا قَالَ: "نَعَمِ الصَّلاَةُ عَلَيْهِمَا وَالاِسْتِغْفَارُ لَهُمَا وَإِنْفَاذُ عَهْدِهِمَا مِنْ بَعْدِهِمَا وَصِلَةُ الرَّحِمِ الَّتِى لاَ تُوصَلُ إِلاَّ بِهِمَا وَإِكْرَامُ صَدِيقِهِمَا."

Bize İbrahim b. Mehdi, Osman b. Ebu Şeybe ve Muhammed b. Ala -mana ile-, onlara Abdullah b. İdris, ona Abdurrahman b. Süleyman, ona Sâide oğullarının azatlısı Esîd b. Ali b. Ubeyd, ona babası, ona Ebu Üseyd Malik b. Rabî'a es-Sâ'îdî şöyle rivayet etmiştir: Hz. Peygamber'in (sav) yanındaydık. Seleme oğullarından bir adam geldi ve anne ve babam öldükten sonra onlar için iyilik yapabilir miyim? diye sordu. Hz. Peygamber (sav) şöyle cevap verdi: "Evet, onların cenaze namazını kılarsın, onlar için istiğfar edersin, onların sözlerini yerine getirirsin, onların dostluk ve akrabalık bağlarını korursun ve onların arkadaşlarına iyi davranırsın."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Edeb 129, /1162

حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّبَّاحِ حَدَّثَنَا عَفَّانُ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ الأَعْمَشُ عَنْ مَالِكِ بْنِ الْحَارِثِ - قَالَ الأَعْمَشُ وَقَدْ سَمِعْتُهُمْ يَذْكُرُونَ عَنْ مُصْعَبِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ أَبِيهِ قَالَ الأَعْمَشُ - وَلاَ أَعْلَمُهُ إِلاَّ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ "التُّؤَدَةُ فِى كُلِّ شَىْءٍ إِلاَّ فِى عَمَلِ الآخِرَةِ."

Bize Hasan b. Muhammed b. Sabbah, ona Affan, ona Abdülvahid, ona Süleyman el-A'meş, ona da Malik b. Haris rivayet etmiştir - Ameş, 'onların bu hadisi Musab b. Sa'dın babasından, Hz. Peygamber'e ref ederek rivayet ettiğini işittim' dedi: "Ahirette karşılığı olanlar dışında her işte teenniyi elden bırakmayınız."

Açıklama: Teenni kavramı, acele etmemek, ihtiyatlı olmak, ilerisini düşünmek anlamında ahlaki bir davranışı ifade etmektedir. Ahirette karşılığı olan, emir ya da sevap kazandıracak hayırlı işlerdir.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Edeb 11, /1097

حَدَّثَنَا وَهْبُ بْنُ بَقِيَّةَ عَنْ خَالِدٍ ح وَحَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ قُدَامَةَ بْنِ أَعْيَنَ حَدَّثَنَا جَرِيرٌ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عُبَيْدِ اللَّهِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ أَنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وسلم كَانَ يَقُولُ إِذَا أَمْسَى "أَمْسَيْنَا وَأَمْسَى الْمُلْكُ لِلَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ." زَادَ فِى حَدِيثِ جَرِيرٍ وَأَمَّا زُبَيْدٌ كَانَ يَقُولُ كَانَ إِبْرَاهِيمُ بْنُ سُوَيْدٍ يَقُولُ "لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ رَبِّ أَسْأَلُكَ خَيْرَ مَا فِى هَذِهِ اللَّيْلَةِ وَخَيْرَ مَا بَعْدَهَا وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا فِى هَذِهِ اللَّيْلَةِ وَشَرِّ مَا بَعْدَهَا رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْكَسَلِ وَمِنْ سُوءِ الْكِبْرِ أَوِ الْكُفْرِ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابٍ فِى النَّارِ وَعَذَابٍ فِى الْقَبْرِ." وَإِذَا أَصْبَحَ قَالَ ذَلِكَ أَيْضًا "أَصْبَحْنَا وَأَصْبَحَ الْمُلْكُ لِلَّهِ." [قَالَ أَبُو دَاوُدَ رَوَاهُ شُعْبَةُ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ كُهَيْلٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ سُوَيْدٍ قَالَ "مِنْ سُوءِ الْكِبْرِ." وَلَمْ يَذْكُرْ سُوءَ الْكُفْرِ.]

Bize Vehb b. Bakiyye, ona Halid; (T) Bize Muhammed b. Kudame b. Ayen, ona Cerir, ona Hasan b. Ubeydulah b. İbrahim b. Süveyd, ona Abdurrahman b. Yezid, ona Abdullah rivayet ettiğine göre Hz. Peygamber (sav) akşama vardığında şöyle derdi: "Akşama vardık ve mülk Allah'ın olarak akşamladı. Hamd, kendisinden başka ilah olmayan, ortağı bulunmayan Allah'adır." Cerir'in hadisine ilavede bulunmuştur. Zübeyd ise şöyle derdi İbrahim b. Süveyd şöyle derdi: "Allah'ta başka ilah yoktur. O'nun ortağı yoktur. Mülk ve hamd O'na aittir. O her şeye gücü yetendir. Rabbim! Bu gecedeki en güze şeyi, ondan sonraki en güzel şeyi senden isterim. Bu gecedeki ve ondan sonraki kötülükten sana sığınırım. Rabbim tembellikten ve kibrin veya küfrün kötülüğünden sana sığınırım. Allah'ın cehennemin ve kabir azabının şerrinden sana sığınırım." Sabaha çıkınca da şöyle desin. "Sabaha çıktık, mülk de Allah'ın olarak sabaha ulaştı." [Ebû Davud şöyle demiştir: Bunu, Şube, ona Seleme b. Küheyl, ona İbrahim b. Süveyd'den rivayet etmiş ve "kibrin kötülüğünden" diyerek "küfrün kötülüğünden" kısmını söylememiştir.]

Açıklama: Günü sabah ve akşam olarak iki ana parçada değerlendiren Hz. Peygamber her ikisinin başlangıcında hayrı ve güzelliği istemek ve mülkün sahibine hakkını teslim etmek suretiyle kulluk bilincini güçlendirmeyi sağlamıştır. Aynı zamanda duadaki vurgularıyla, çirkin hasletlerden uzak durmayı da teşvik etmiştir.

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Edeb 110, /1147

حَدَّثَنَا مُسْلِمُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ حَدَّثَنَا الرَّبِيعُ بْنُ مُسْلِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: "لاَ يَشْكُرُ اللَّهَ مَنْ لاَ يَشْكُرُ النَّاسَ."

Bize Müslim b. İbrahim, ona Rabi' b. Müslim, ona Muhammed b. Ziyad, ona da Ebu Hureyre'nin rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: "İnsanlara teşekkür etmeyen, Allah'a şükretmez."

• Ebû Davud Sünen-i Ebu Davud Edeb 12, /1097